Genetik Çalışmaları ve Tarih
Genetik özelliklerimizi anne ve babalarımızın genlerinden miras olarak alıyoruz. Son yıllarda yapılan araştırmalar genetik yapımızın bir parçası olan ama genetik aktarımda karışmadan kalan iki farklı yapı tespit edilmesini sağladı. Bunlarda Y kromozomu adı verilen yapının karşılığı dişilerde bulunmadığından sadece babadan oğula geçiyor ve X Kromozomu adı verilen bir başka yapının da erkeklerde karşılığı bulunmadığı için sadece annelerden kızlarına aktarılıyor. Bahsedien kromozomlarda zaman içinde ortaya çıkan farklılıklar bir iz olarak daha sonraki nesillere aktarılamaya devam ediyor ama daha önceki nesillerde ve daha önceki nesillerden ayrılan farklı kollarda rastlanmıyor.
Farklı bölgelerde yaşayan insanlardan örnekler alınarak insanların yeryüzünde yayılması tahmin edilmeye çalışılıyor. Biz çalışmamızda genellikle National Geographic’in desteklediği Genographic Project’in Y-Kromozom için önerdiği tarihleri referans olarak kullanmaya çalıştık. Bazı yerlerde ise Stephen Oppenheimer’ın yine Y-Kromozom için tarihlerini esas aldık.
Konunun detaylarına geçmeden önce, daha önce keşfedilen X kromozomu ile ilgili tarihi gelişimden biraz basetmekte faydalı olabilir.
Mitokondriyal Havva
Ocak 1987'de Allan Wilson ve Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'den meslektaşları Rebecca Cann ve Mark Stoneking, Nature dergisinde "Mitokondriyal DNA ve İnsanın Evrimi" başlıklı bir inceleme yayımladılar. Bu biyokimyacılara göre, yaşayan tüm insanların genetik özelliklerinin bir kısmı, yaklaşık 200 bin yıl önce Afrika'da yaşamış bir dişi bireye dek izlenebilir. Bu incelemeyle ilgili olarak, bir gazetede "Hepimizin Anası-Bir Bilim Adamının İddiası" başlığıyla çıkan bir yazıda İncil'deki Havva'ya gönderme yapıldığından, haber hem bilim çevrelerini hem de bilim-dışı çevreleri aynı ölçüde sarsmıştı. Böylece, bugünkü insanın kökenierine ilişkin tartışmalarda önemli bir yer tutan "Mitokondriyal Havva" doğmuş oldu.[i]
Dünyanın her tarafından 47 insana ilişkin bilgiler içeren bu çalışmada, bugünkü insanın kökenieri sorunun çözüldüğü ileri sürülmüştür. Wilson ve arkadaşlarına göre, Mitokondriyal DNA (mtDNA) verileri, "arkaik toplumların modern Homo sapiens'lere dönüşümünün yaklaşık 100 bin-140 bin yıl önce ilkin Afrika'da gerçekleştiğini ve günümüzdeki tüm insanların bu Afrikalı toplumdan geldiğini" ortaya koymuştur. Başka bir deyişle, bu veriler, çok geçmeden, Mitokondriyal Havva varsayımı olarak da anılacak olan Afrika'dan Çıkış modelini de destekliyordu.[ii]
Newsweek Dergisi Kapağı, Ocak 1988[iii]
Genetik bulgulara ilişkin haber Newsweek' in kapağına "Adem ile Havva Arayışı" biçiminde yansıdı. Havva adı kimi genetik bulgularla yakından bağlantılı duruma geldi; çünkü verilerin bir yorumlanışına göre, bugünkü insanın kökeni yaklaşık 150 bin yıl önce Afrika'da yaşamış tek bir dişi insana dek izlenebilmektedir. İncil'de anlatılan söylenceyi çağrıştırması nedeniyle, bu bulguların gerek halk arasında gerekse bilimsel çevrelerde tartışılması belki de kaçınılmaz olarak güçleşecekti. Ne var ki, genetik kanıtların varlığı ve bunların doğru bi-çimde yorumlanması konuya ciddiyetle eğilinmesini gerektirecek denli önemliydi. [iv]
Wilson, insan mtDNA'sını incelemeye iki nedenle karar vermiştir. Birincisi, bireyin anneden de babadan da aldığı çekirdeksel DNA'nın tersine, mtDNA yalnızca anne eşem hücresinden geçer. Çekirdek DNA'sı yoluyla soyağaçları oluşturmaya çalışan genetikçiler, anne ve baba genlerinin her bireyde kaynaşmasından kaynaklanan karmaşık sorunlarla yüz yüze gelirler, bununla birlikte, mtDNA salt anneden büyük anneye, büyük büyükanneye...doğru izlenebildiğinden, soyağaçlarının oluşturulması açısından daha kolay değerlendirilebilen veriler sağlar. [v]
Bunların tümünün altında yatan varsayım, ortalama olarak, mutasyonların düzenli bir hızla biriktiğidir: Öyleyse belirli miktarlardaki mutasyon birikimiyle, geçen belirli zaman dönemleri arasında bir ilişki kurulabilir.[vi]
Verilen Zamanlara Ne Kadar Güvenilebilir: Moleküler Saat
1963 'te, Emanuel Margoliash konuya şusözleriyle açıklık getirdi: "Geçen zaman birikmiş mutasyon sayısını belirleyen temel değişkense, soyağacında herhangi bir türe yönelik bir dallanmanın oluştuğu dönem kabaca hesaplanabilmelidir". Başka bir deyişle, mutasyonların birikimi ortalama olarak düzenli, kararlı bir hızla gerçekleşirse, moleküler saat işliyor demektir. [vii]
Eleştirilerden biri, mutasyon birikimi bağlamında sabit bir hız varsaymış oldukları savıydı… Sarich ve Wilson'un elde ettikleri genetik bulgularla bunlara ilişkin yorumların geçerliliği üstüne sık sık yinelenen tartışmalar antropoloji alanında çelişkili görüşlerin sürdüğünü gösteriyor. Aynı tartışmalar elbet bugün de güncelliğini koruyor. [viii]
Wilson ve Sarich bu sonucu 1967' de Science dergisinde yayımladıkları zaman, moleküler biyologlarca, özellikle de antropologlarca yoğun biçimde eleştirilmişlerdi. Bunların birçoğu genetik değişiklik birikiminin zamanla düzenli biçimde seyretmesi, başka bir deyişle, moleküler saatin vuruşlarının düzenli olması için kuramsal bir neden bulunmadığı görüşündeydiler. Günümüzde, aynı konu üstüne tartışmalar sürmektedir; kısacası konu hem karmaşık, hem de tartışmalıdır. [ix]
Tüm toplumlar içinde en fazla genetik değişikliğin Afrikalılarda görülmesi Afrika'nın bugünkü insana kökenlik eden coğrafi alan olduğunu göstemektedir.[x]
Grup içi ölçümle ilgili olarak, insan Mitokondriyal DNA atasının yaşına yönelik en başarılı tahmin, 63 bin- 356 bin yıl arasında değişen güven aralıklarıyla, 133 bin yıllık bir süreyi gösteriyor. Gruplararası ölçümde, yukarıdakilere karşılık oluşturan rakamlar 63 bin-416 bin yıl arasında ve 137 bin yıldır.[xi]
Dipnotlar
[i] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
[ii] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
[iii] http://www.lwrw.org/Part2.htm
[iv] Modern İnsanın Kökeni. Roger Lewin. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu: 1997
[v] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
[vi] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
[vii] Modern İnsanın Kökeni. Roger Lewin. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu: 1997
[viii] Modern İnsanın Kökeni. Roger Lewin. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu: 1997
[ix] Modern İnsanın Kökeni. Roger Lewin. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu: 1997
[x] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
[xi] Modern Insanın Kökeni. Roger Lewin. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları: 2008
