Gruplar Nasıl Oluşur, Nasıl Davranır?
İki yüz yılı aşkın bir süredir, toplumsal yapılarda yaşanan büyük değişimlerin de etkisi ile toplum üzerinde düşünceler üretilmektedir. Bu çalışmalar sosyoloji ya da diğer adıyla toplumbilim başlığı altında toplanıyor.
İnsan sosyal bir varlıktır. Tarihin yazılı veya yazılı olmayan en eski dönemlerine gidildiğinde bile insan varlığının bir toplum içinde cereyan ettiğini görürüz. Küçük veya büyük insan toplulukları insanın yeryüzündeki seyrinin vazgeçilmez görünümünü oluşturmuştur.[i]
“Toplum nedir?” sorusunun cevabını verebilmek için öncelikle “Grup” kavramı üzerinde durmak gerekiyor. Çünkü, grup sosyal teorinin en temel kavramı durumunda...
Grup, sosyolojide herhangi bir analiz yapmak için özel anlamı olan temel kavramlardan biridir.[ii]
…tam ve eksiksiz birim olan bir toplum kavramı yerine, her karmaşık toplum içinde bir arada yaşayan toplumsal gruplar kavramı konmalıdır. [iii]
Grup Nedir?
Birden fazla insan bir araya gelerek grup meydana getirirler. Sadece iki kişinin grup kabul edilip edilmeyeceği konusunda bir uzlaşma bulunmuyor.
Grup kavramı genel olarak, yapı ve büyüklüğü değişik, benzer özelliklere sahip, sayısı az ya da çok insanın meydana getirdiği topluluk olarak nitelendirilmektedir.[iv]
Birden fazla insanın bir arada olması grup olmak için yeterli midir?
Bir caddede birden fazla insan bir arada bulunmaktadır ama caddede yürüyen insanlar bir grup olarak kabul edilmezler. Grup olmak için en önemli gereksinim, bir arada olan insanların grup olduklarının “farkında olmaları” ve “biz” duygusunu paylaşmalarıdır. Bu özellikleri sağlayan insanların grup olmaları için fiziksel olarak aynı ortamı paylaşmaları da şart değildir.
Günlük konuşma dilinde grup, çoğul olmayı ifade eden, herhangi bir vesileyle bir araya gelmiş iki veya daha fazla insan için kullanılan bir kavramdır. Bir araya gelmiş insanların toplumsal grup olarak nitelendirilebilmesi için gereken en temel koşul etkileşimdir. Buna göre toplumsal grup, etkileşim halinde olan birden fazla insan anlamına gelmektedir. Etkileşim halinde olmak için, insanların birbirlerinin varlığından haberdar olmaları bile yeterli görülmektedir. Örneğin, bir otobüste karşılıklı oturan iki kişiden birinin diğerini dikkatle incelemesi, incelenen kimsenin de bunun farkında olması durumunda bu iki kişi karşılıklı olarak etkileşim içindedir. Çünkü her ikisinin de davranışı diğerinin orada bulunmasıyla etkilenmiştir. [v]
Grup, aralarında bir dayanışma bulunan insan topluluğunu ifade eder. Grup üyelerinin ortak yarar ve değerleri vardır. Grubu grup yapan en önemli özellik grup aidiyetinin bilincinde olmaktır.[vi]
Bir toplumsal grubu belirleyen en önemli şey, grubun yapısal ve psikolojik özelliklerinin yanı sıra o grubun üyeleri arasında ortak amaç ve çıkarlara dayanan belirli ilişkileri ve etkileşimleri içermesidir. Genel olarak toplumsal grupların tüm etkinlikleri temelde bu tür amaçların gerçekleştirilmesine yöneliktir. Birçok durumda toplumsal gruplar, insanların belli ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya çıkar… Bireyler gruba girmek suretiyle çeşitli toplumsal, ekonomik veya psikolojik ihtiyaçlarını giderme, dolayısıyla tek başlarına üstesinden gelemeyecekleri sorunlarına çözüm üretebilme olanağına kavuşurlar. Böylece bütün toplumsal gruplar, ekonomik, toplumsal ve işlevsel bir ortaklığa dayanarak, birbirlerini bütünleyici niteliklere sahip bireyler arasındaki dayanışma, bağlılık duyguları ve yakınlaşmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar.[vii]
Aynı Amacı Paylaşarak Bir Araya Gelmiş Her İnsan Topluluğu Grup mudur?
Ama ortak bir amacı paylaşıyor olmak da grup olmak için yeterli değildir. Bir olayı protesto etmek için bir araya gelmiş olan insanlar da “ortak bir amaca sahiptirler” ve o an için “biz” duygusunu paylaşırlar ama bunlar da grup olarak değerlendirilmezler; “kitle” ya da “kalabalık” olarak isimlendirilirler. Grup olmak için süreklilik de gerekir. Geçici olarak bir araya gelen değil, devamlılık kararlılığı içinde olan insan toplulukları grup olarak adlandırılırlar.
Sosyologlar, toplumsal açıdan önemli bir özelliği paylaşmaları nedeniyle genellikle toplumsal gruplarla geçici insan birikmelerini, sosyal sınıfları ve karegorileri birbirinden ayırırlar. [viii]
Bununla birlikte toplumsal grup, aynı fiziksel mekânda bir arada bulunan, fakat aralarında çok az şeyi paylaşan geçici topluluklardan farklıdır. Örneğin, bir trende seyahat eden yolcular, seyahatle ilgili ortak bir amacı paylaşmakla birlikte aralarında ciddi bir etkileşim olmadığı ve bu geçici birlikteliğin herhangi bir anlam ifade etmediği için toplumsal grup diye isimlendirilmez. [ix]
Bir insan topluluğunun grup olarak nitelendirilebilmesi için ortak amaçlar, değerler, normlar ve belirgin bir grup yapısı gibi, koşullar gereklidir.[x]
Sosyolojide bir insan topluluğunun grup olarak nitelendirilebilmesi için, o topluluğu oluşturan bireylerin ortak amaçları ve normları paylaşmaları, ortak özelliklere sahip olmaları ve aidiyet duygusu hissederek kendilerinin gruba üye olmayanlardan farklı olduklarını anlamaları gibi birçok koşullar öne sürülmüştür.[xi]
Grup üyelerinin bir arada olma kararlılığına bütünleşme adı verilir. Grup bütünleşmesinin derecesi gruptan gruba farklılık gösterebilir. Grup içi bütünleşmenin düzeyi, grup üyelerinin grupla özdeşleşmesi ve biz duygusunun gücü ile değerlendirilebilir.[xii]
Toplumsal grupların bir de psikolojik boyutu vardır. Çünkü toplumsal grup üyelerinin kendilerini grubun üyesi saymaları veya öyle hissetmeleri ve diğer grup üyelerinin de onları böylece kabul etmeleri gerekir. Üyelerin gruba aidiyetlerini ifade etmeye yarayan bu duyguya mensubiyet duygusu veva grup şuuru adı verilir. Genel olarak sosyologlar bu duygunun oluşmadığı kategorileri toplumsal gruplardan ayırırlar. Örneğin, bir toplumda aynı yaşta bulunanlar belirli bir toplumsal kategoriye mensup olmaları nedeniyle istatistik bir toplam oluşturur. Bununla birlikte onlarda belli bir roller sistemi ve belirli bir bütün oluşturacak bir birlik duygusu oluşmadığı için, sosyologlarca, aralarındaki benzerlik, yakınlık veya karşılıklı ilişkiler gibi özelliklerine bakılarak gerçek bir toplumsal grup olarak kabul edilmezler.[xiii]
Grup İçinde Roller
Ortak bir amaç için bir araya gelen ve bu birlikteliği sürdürme kararlılığında olan insanlar, amaçlarını gerçekleştirmek için iş bölümüne giderler ve yapılması gereken işleri paylaşırlar, farklı görev bölümleri oluşur. Sosyolojide bu görevler rol olarak isimlendirilir.
Zaman içinde roller, sınırları çizilmiş hale gelir; herkes tarafından bilinir ve kabul edilir. Gruba yeni üyeler katıldığında bu rollerden birini üstlenmesi beklenir. Artık üstlendiği role göre görev ve sorumlulukları önceden belirlenmiş durumdadır.
Bir toplumsal grubun oluşabilmesi için her şeyden önce birden fazla insanın bir arada bulunması, bu topluluğun diğer insanlardan ayrı başlı başına bir birlik meydana getirmesi ve varlık kazanması, grup içerisinde her üyeye düşen bir rolün ve statünün var olduğu yapısal bir sistemin oluşması gerekir. Buna göre toplumsal grup, bir organizasyon ve her üyenin bu yapı içerisinde statüsüne uygun rolünün bulunduğu bir roller sistemi olarak karşımıza çıkar. Ayrıca toplumsal grupların bu yapısal ve fonksiyonel özelliklerinden başka, grubun üyeleri, ortak bir kültürün içinde faaliyet ve karşılıklı ilişki halindedir.[xiv]
En genel anlamıyla grup yapısı, ortak bir amaca yönelik etkileşim içinde olan bireyler arasındaki karşılıklı statü ve rol ilişkileri sistemidir. Bu ilişkiler sistemi birbirine bağımlıdır ve karşılıklıdır. Her birey, etkileşim sürecinde önemli olan işler, problemler veya amaçlarla ilişkili olarak gruptaki diğer kişilerle belli şekillerde bir bağ kurar. Bu süreçte her üyenin davranış beklentileri belli bir istikrara kavuşur. İstikrarlı hale gelen davranış beklentileri grup üyelerinin rollerini belirler. Rol, grubu meydana getiren bireylerden beklenen davranış tarzları olarak ifade edilebilir.[xv]
Örneğin, yeni kurulan bir arkadaş grubundaki işbölümü ve haberleşme ağı ile üyelerin statüleri ve grup normları bir devlet dairesindeki organizasyondan çok farklıdır. Bu iki grup karşılaştırıldığında göze çarpan en önemli özellik, devlet dairesinde arkadaş grubuna göre daha belirgin ve yerleşmiş bir grup yapısının varlığıdır. Devlet dairesinde karar verme mekanizmasının ne olduğu, nasıl bir işbölümünün bulunduğu, bilgi iletişiminin nasıl gerçekleştirileceği, kimlerin hangi mevkilerde bulunacağı, bu mevkilere ilişkin statü ve rol beklentilerinin neler olduğu gibi hususlar önceden bilinir. Buna karşın yeni oluşan bir arkadaş grubunda bu yapısal özelliklerin çoğu söz konusu değildir.[xvi]
Grup İdeolojisi
Toplumsal grup, inançlardan, değerlerden ve normlardan oluşan grup ideolojisini benimseyen, gruba özgü duygusal ortamı yaşayan, ortak değerler ve çıkarlar çerçevesinde hareket eden bireylerin toplamından başka bir şey değildir. [xvii]
Toplumsal grupların üyeleri kendi hedefleri bakımından önemli gördükleri konularda birtakım ortak inançlara sahip olur. Bu inançlar grup ideolojisinin bir kısmını oluşturur. Toplumsal grupların çoğu üyesi diğer üyelerin inançlarıyla büyük oranda ortak olan kişisel inanç sistemlerine sahiptir.[xviii]
Her toplumsal grubun üyelerinin karşılıklı ilişkileri ve davranışlarının seyri esnasında bir grup ideolojisi gelişir. Grup ideolojisi ortak inançlardan, değerlerden ve normlardan oluşur.[xix]
Herhangi bir grubun etkili ve uzun ömürlü olabilmesi, üyelerin erişmek üzere çaba sarf edecekleri grup hedefleri üzerinde birleşmiş olmalarına bağlıdır. [xx]
Üyeler arasında ortak olan birtakım değerler de grup ideolojisinin önemli bir kısmını oluşturur. Değerler, hangi obje ve eylemlerin iyi ve arzu edilir, hangilerinin kötü ve arzu edilmez olduklarına dair inançlara işaret eder. Birey, değerleri kendi isteklerinden bağımsız ve grubu tarafından tahmin edilen gayrı resmi ve objektif talepler olarak algılar. [xxi]
Grup ideolojisinin diğer önemli bir kısmını da üyelerin davranışlarını düzenleyen normlar oluşturur. Grup normları, toplumun değerlerinden çıkar vc belirli durumlarda uygun olan hareketlerle uygun olmayanları birbirinden ayırt etmeye yarar. Normlar, aynı zamanda üyelerin onlara bağlılık hallerinde ne gibi ödüller, uyumsuzluk gösterme durumlarında ise hangi cezaların verileceğini belirler.[xxii]
Her grubun bir norm sistemi vardır. Birey tek başına bir norm oluşturamaz. Grup normlarının oluşumu için ortak hedefleri ve problemleri olan bireylerin belirli bir süre etkileşimde bulunmaları gereklidir. Normlar, tüm toplumsal gruplar için beklenen davranışla ilgili standart genellemeleri temsil eder ve değer yargıları içerir. Çoğu defa çeşitli durumlarla ilişkili olarak insanların davranış tarzlarının değerlendirilmesi gerekir. Spesifik olarak normlar grup için önemli meselelerde beklenen ideal davranışlardır. Dolayısıyla toplumsal gruplar her davranış ve olası her durum için değil, kendisi için önemli meselelerde norm oluşturur. Bir grup için hangi meselelerin önemli olduğu, o grubun amaçlarına, hedeflerine, diğer gruplarla olan ilişkilerine ve içinde bulunduğu diğer koşullara göre değişir. [xxiii]
Dipnotlar
[i] Sosyal bilimlerde Temel Kavramlar, Anadolu Üniversitesi
[ii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[iii]Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. Raymond Aron. Kırmızı Yayınları: 2010
[iv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[v] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[vi] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta
[vii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[viii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[ix] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[x] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xi] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xii] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta
[xiii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xiv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xvi] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xvii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xviii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xix] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xx] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xxi] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xxii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xxiii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
