Normlar
Değerler kültürün önemli taşıyıcıları olmakla birlikte, toplumsal düzeni tam anlamıyla kurmak için gerekli olan dayatma gücünden yoksundurlar. Toplumsal düzen ancak kurumsallaşmış kurallarla ayakta durabilir. Değerler ve gelenekler tek başlarına baskı unsuru olamayacaklarından dolayı, bir baskı unsuru olan normlar mevcuttur. Norm, en basit anlamıyla yaptırımı olan toplumsal kuraldır[i].
Toplumsal yaşam, herkesin toplumsal rollerine uyması, yani kendinden beklenen ve önceden tahmin edilebilecek davranışları yerine getirmesi ile mümkün olur.[ii]
Gruplar da bireylerden, üyelerinin yerine getirmesini istediği bazı beklentilere sahiptir. Normlar, kültür tarafından belirlenmiş davranış kuralları olarak tanımlanabilir.[iii]
Norm kavramı, "bir toplumun üyelerinin davranışlarını yönlendiren kural ve beklentiler olarak tanımlanmaktadır. [iv]
Normlar, değerlere dayalı olarak gelişirler. Örneğin toplumun önemli değerlerinden biri dürüstlükse yalan söyleme davranışı, yaptırımı olan kurallarla engellenmeye çalışılır. Normlar, yazılı olmak zorunda değildirler. Bir kuralın norm sayılabilmesi için, toplumsal düzeyde bir baskı unsuru olabilmesi, ona uyulmadığı takdirde de olumsuz bir karşılığı olması gerekir.[v]
Normlar Nelerdir?
Bir sosyal norm, eylemde bulunma ya da eylemde bulunmaktan kaçınma konusunda bir uyarıdır. Bazı normlar koşulsuzdur: "X'i yap, Y'yi yapma." Sosyal normlar, insan eti yememe kardeşle cinsel ilişkiye girmeme, sırayı bozmama kırmızı giyinmeme, cenazede siyah giysiler giyinme, tabağın en dışındaki çatal bıçaktan başlayıp içe doğru ilerleme, en hasta olana ilk önce müdahale etme gibi normlar içerir. Diğer normlar koşulludur: "Eğer X'i yaparsan, ardındaı Y'yi yap" ya da "Eğer diğerleri X'i yapıyorsa X'i yap." [vi]
Normlar üçe ayrılır: [vii]
-
Gelenekler: Nispeten zayıf normlardır. Uygun kıyafet giymek, selam verilince almak gibi... yaptırımları şiddetli değildir.
-
Örfler: Toplumun güçlü ve önemli normlarıdır, toplumun üyeleri tarafından toplumun devamlılığı için bu normlara uyulmasının şart olduğu düşünülür ve yaptırımları son derece ağırdır. Yamyamlık, cinayet, örfe örnek verilebilir. Örfler, bir toplumdaki ahlak ve terbiye standartlarını belirleyen temel kuralları oluşturmaktadır.
-
Yasalar: Toplumun siyasal otoritesi tarafından tasarlanan, sürdürülen ve dayatılan yazılı normlardır. Yasalar, hız sınırını aşmaktan vergi ödememeye, uygun olmayan yerlere çöp dökmekten cinayete kadar birçok davranışa ilişkin yaptırımı olan kurallardır.
Toplum içindeki normlar 5 kategoride ele alınabilir:[viii]
Din kuralları
Ahlaki normlar
Örf ve adetler / gelenekler, görgü kuralları
Hukuk Kuralları
Moda
Bir toplumun kendisinden önceki nesillerden devralıp, kısmen dönüştürerek, sonraki nesillere aktardığı; inanç, kurum ve seremonileri de içeren her türlü toplumsal pratiğe gelenek denir. Aralarında kısmi farklar bulunsa da; örf, adet, teamül, anane, görenek ve töre kavramlarını da içeren genel bir kavramdır[ix].
Normların Uygulanması Nasıl Sağlanır?
İnsanlar normları, grup içindeki tecrübeleri ile öğrenirler. Bu öğrenim süreci sosyalleşmenin bir parçasıdır. [x]
Kişi ve grupların, normlara uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak için kullanılan araçlara sosyal kontrol araçları adı verilir. İtibar kazanma, ayıplanma, dedikodu, ekonomik baskı.[xi]
Toplumlar, üyelerini belirli olaylar karşısında belirli tarzda davranmaya zorlarlar. Kişilere, toplumda değerli görülen davranış kalıbı, rol, ilişki ve kurum çeşitlerine uymasını sağlamak için sosyal kontrol aracılığı ile baskıda bulunulur. İkna, önerme, eğitme ve ödül olumlu mekanizmalar; tehdit, emir, zorlama ve cezalandırma olumsuz kontrol yöntemleridir. [xii]
Normlar, toplumdaki bireyler için standart hareket ve standart davranış biçimleri geliştirirler. Gerçekten de, sosyal hayatta, kişilerin ve grupların tavır ve davranışlarının o toplum tarafından belirlenen kurallara ve beklentüere göre şekillendiği görülmektedir.[xiii]
Sosyologlar, normları formel ve enformel normlar olarak sınıflandırmaktadır. Formel normlar, genellikle yazılıdır ve bu normları ihlal edenler için katı cezalar öngörülür… yasalar, devletin uygulamaya koyduğu formel normlardır. Yasaların dışında kararnameler, yönetmelikler ve tüzükler de bu normun içine girmektedir.[xiv]
Enformel normlar ise, toplumda genelde herkes tarafından anlaşılan ama ayrıntılı bir şekilde kayıt altına alınmayan normlardır. Söz konusu norma yaygın bir örnek, ortamlara uygun giyim tarzlarıdır. Örneğin, okula smokin ile gelen bir öğrenciyi toplum cezalandırmaz ya da herhangi bir yaptırım uygulamaz. Bu norma uyulmadığı takdirde en fazla uygulanan yaptırımlar; gülme, alay etme, kınama, aşağılama ve dışlamadır.[xv]
Dipnotlar
[i] Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar, Anadolu Üniversitesi
[ii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[iii] Sosyoloji. David M.Newman. Nobel: 2013
[iv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[v]Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi
[vi] Sosyal Davranışı Açıklamak. Jon Elster. Phoenix:2010
[vii]Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi
[viii] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta
[ix] Sosyoloji, Zeki Arslantürk
[x] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta
[xi] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta
[xii] Sosyoloji Nedir, J.Fichter
[xiii] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xiv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
[xv] Sosyolojiye Giriş. Hayati Beşirli…Grafiker:2013
