top of page

Toplum Nedir?

İnsanlar Neden Toplum Haline Gelirler?

Toplum Nedir?

Formel olarak sosyologlar toplumu, "aynı coğrafyada yaşayıp, ortak kimlik ve kültüre sahip aynı siyasi otoritenin yönetimi altındaki insan topluluğu" şeklinde tanımlarlar.[i]

 

Genel kullanımda, bugün "bir devletin sınırları içindeki insanlar" toplum olarak isimlendiriliyor ama bu bir zorunluluk değil. Çöllerde ya da tropikal ormanlarda, diğer insanlardan izole bir şekilde hayatlarını devam ettiren az sayıda kabile de toplum olarak kabul edilebilir. Ayrıca, günümüzdeki devletlerin birçoğunun sınırlarının diğer devletler tarafından suni olarak oluşturulduğu da gözden uzak tutulmamalıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İnsanlar Neden Toplum Halinde Yaşarlar?

İnsanları toplum halinde yaşamaya iten, hayatta kalmak için ihtiyaç duydukları ortak çabadır.

İnsanlığın başlangıcından beri insanların takımlar ve giderek daha karmaşık topluluklar halinde yaşadığı bilinmektedir. Çünkü prematüre haliyle bir insanın hayatın gerektirdiği bütün etkinlikleri gerçekleştirmesi olanaksızdır. Bu yüzden başka insanlara ihtiyaç duyar. En temelde insan yavrusunun uzun süreli bakıma ihtiyaç duyması, onu koruyup kollayacak, bakımını yapacak ve hayata hazırlayacak bir kurumu zorunlu kılmıştır. Anne ile çocuk arasındaki bu zorunlu bağımlılık ilişkisi, sadece çocuğu bağlayan bir süreç de değildir. Anne de çocuğa bağımlı haldedir ve bu yüzden hayatı sürdürmesi için zorunlu etkinliklere vakit ayıramayacaktır. O nedenle baba veya annenin mensup olduğu bir tür topluluk onun da ihtiyaçlarını karşılayacak yükümlülükleri paylaşmak zorundadır. Bu, topluluğun devamı için kaçınılmaz bir zorunluluktur. Dolayısıyla paylaşma ve topluluğun korunması temelinde bir birlik inşa edilir. İlk toplumsallık biçimi bu olmalıdır. Başlangıçtaki avcı-toplayıcı insan, sadece bu nedenle değil, yaşamının temeli olan av etkinliği için de örgütlenmek zorundadır. Tek başına av, insanın doğal olanaklarını aşan bir etkinlik olduğundan bir takımı gerektirir. Bu takım önce örgütlenmek, av sırasında eşgüdümlü davranmak ve av sonunda elde edileni paylaşmak durumunda kalmıştır. Örgütlenmek ve eşgüdüm, belirli düzeyde etkileşimi gerektirir. [ii]

 

Toplum, ortak bir yaşam alanını, dili ve kültürü paylaşan, hayatta kalmak için ortaklaşa çaba gösteren insan grubu olarak tanımlanır. Toplumun üyeleri, ortak bir grup kimliği ile de birbirine bağlıdırlar.[iii]

 

Durkheim’a göre, modern toplumların temelini, karşılıklı ekonomik bağımlılığın yanı sıra, karşılıklı çıkar, hayatta kalabilmek ve başarı sağlayabilmek için karşılıklılık ve iş birliği oluşturur[iv].

 

Talcott Parsons (1902-1979), bir sistemin, hangi düzeyde olursa olsun, varlığını sürdürebilmesi için dört temel ihtiyacı karşılaması gerektiği düşüncesini -ilgili sözcüklerin İngilizce baş harflerinden oluşturduğu- AGIL şemasıyla açıklar. Bunlar A=Adaptasyon; G=Amaca ulaşma; I=Bütünleşme; L=Varlığını sürdürme biçiminde sıralanır. Sırasıyla aktarırsak,  [v]

  1. Her toplum kendi üyelerinin gıda, giyim ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır. Bu yüzden kendi kaynaklarını üretmek, dağıtımlarını yapmak ve dış çevreye uyum sağlamak için ekonomik sisteme ihtiyaç duyar.

  2. Her toplum kendi amaçlarını oluşturmak, kararlar vermek ve organizasyonlar yapmak zorundadır ve bu yüzden bir siyasal sisteme ihtiyaç duyar.

  3. Her toplum bir aidiyet, topluluk/cemaat duygusu ve ortak bir kimlik yaratmak zorundadır. Bir toplum toplumsal bölünmeler ve çatışmaları engellemek zorundadır, aksi takdirde çözülmeye uğrayacaktır. Bu yüzden, yerleşik davranış kuralları (din), iletişim (medya) ve sosyal kontrole (hukuk, mahkemeler, polis ve hapishaneler) ihtiyaç duyar.

  4. Diğer bütün türler gibi her toplum kendini meydana getiren üyelerin sürekli ölmesi ve onların yerine yenileri gelmesine rağmen, bizzat varlığını sürdürmeye çalışır. Kendi kurallarını, âdetleri ve kültürünü kuşaktan kuşağa aktarmaya çalışır ve bu...  esas olarak akrabalık sistemine, çocuğunu sosyalleştiren aileye bağlıdır. Bu süreç okul, medya, din ve hukuk gibi diğer toplumsal kurumlarla pekiştirilir.[vi]

 

Aberle ve arkadaşları (1950) toplumun bir takım işlevsel öncüllerini belirle­mişlerdir ve bunları "bir toplumun varlığını idame ettirmek istiyorsa mutlaka yerine getirmesi şart olan şeyler" diye tanımladıkları bir dizi işlevsel ön koşul belirlemişlerdir. Bu çok ilgi çekicidir zira bu aktiviteler şöyle ya da böyle her toplumda bulunduklarından evrensel tanımını hak ederler. Bu ön koşullar dokuz tanedir:[vii]

  1. Hem fİziksel hem de sosyal çevre ile uygun ilişki kurma şartı: Bu, toplumu ve kültürü taşıyacak" yeterli nüfusun sağlanması için gereklidir.

  2. Rollerin ayrıştırılması ve bölüştürülmesi: Her grupta yapılması gereken farklı şeyler vardır ve insanların bu rollere bir şekilde atanması gerekir (ör., kalıtımsal olarak ya da kendi başarısı ile).

  3. İletişim: Her grubun bilgi akışını ve gruptaki koordinasyonu devam ettirecek şekilde ortak, öğrenilmiş ve sembolik bir iletişim moduna ihtiyaç vardır.

  4. Ortak bilişsel yönelim: Bir toplumda insanların karşılıklı anlayış içinde çalışabilmeleri için ortak inançların, bilginin ve mantıklı düşünme kurallarınınolması gerekir.

  5. Açıkça belirtilmiş bir dizi amaç: Benzer şekilde, ortak hedefe ulaşmak için çabalarken bireylerin farklı yönlere doğru çekilmelerini önleme amacıyla bir uğ­raşın olması gerekir.

  6. Bu amaçlara ulaşırken izlenecek yollarla ilgili normatif düzenleme: Bu amaçların nasıl başarılacağına dair izlenecek kurallar toplum tarafından belirtilmeli ve kabul edilmelidir. Çoğunluk için genel amaç maddi kazançsa üretim, çok çalışma ve ticaret buna giden yol olarak seçilebilirken, hırsızlığın j ya da cinayetin bir yol olarak kabul edilebilirliliği yoktur.

  7. Duygusal dışavurumun düzenlenmesi: Benzer şekilde, duyguların ve hislerin üzerinde de normatif kontrol sağlanmalıdır. Örneğin, sevginin ve nefretin dışavurumu grup içi kargaşaya neden olacaktır, başıboş bir şekilde yapılamaz.

  8. Toplumsallaşma: Bütün yeni üyeler, grup yaşamının temel ve önemli özellik­lerini öğrenmek zorundadır. Grubun yaşam şekli diğerleriyle paylaşılmalı, öğre­nilmeli ve bir yere kadar bütün bireyler tarafından kabul edilmelidir.

  9. Kargaşa yaratan davranışın kontrolü: Eğer toplumsallaşma ve normatif düzenleme başarısız olursa, "yedekleme" gerekebilir. Böylelikle grup, üye lerinden uygun ve kabul edilebilir davranışlar sergilemelerini talep edebilir. Sonunda, davranışsal düzeltme ve hatta kalıcı azledilme (hapis ya da idam) gerekebilir.

​

Toplum Hangi İhtiyaçları Karşılar

Murdock’ın dünya üzerindeki farklı kültürlere sahip toplumları incelediği çalışmasında, toplumun ortak olarak karşılamay çalıştığı ihtiyaçların özeti:[viii]

 

1.Genel Özellikler: Metodoloji Coğrafya İnsan Biyolojisi

  • Davranış Süreçleri ve Kişilik

  • Demografi

  • Tarih ve Kültür

  • Değişim

  • Dil

  • İletişim

2. Yiyecek ve Giyecek:

  • Yiyecek Arayışı Yiyecek İşlemlenmesi Yiyecek Tüketimi

  • İçecekler, Uyuşturucular ve Bağımlılık Giyinme             

  • Süsleme

3.Barınma ve Teknoloji

  • Sömürücü Aktiviteler

  • Temel Materyallerin işlenmesi

  • Yapı ve İnşaat

  • Yapılar

  • Yerleşimler

  • Enerji ve Güç

  • Makineler

4.Ekonomi ve Ulaşım

  • Mülk

  • Takas

  • Pazarlama

  • Finans

  • İşgücü

  • Ticaret ve Sanayi Organizasyonu Ulaşım ve Ulaştırma

5.Bireysel ve Aile Aktiviteleri Yaşam Standartları ve Rutinleri Dinlenme

  • Güzel Sanatlar Eğlence

  • Sosyal Tabakalaşma Kişilerarası İlişkiler Evlilik Aile

  • Akrabalık

6.Toplum ve Devlet Toplum

  • Bölgesel Düzenleme Devlet

  • Hükümet Aktiviteleri Politika ve Yasalar Hukuk

  • Suçlar ve Cezalar

  • Adalet

  • Savaş

7.Refah, Din ve Bilim Sosyal Sorunlar Sağlık ve Refah Hastalık

  • Ölüm

  • Dini İnançlar

  • Dini Organizasyon

  • Sayılar ve Ölçüler

  • Doğa ve insan Hakkında Fikirler

8.Cinsellik ve Yaşam Döngüsü Cinsellik

  • Üreme

  • Bebeklik ve Çocukluk

  • Sosyalleşme

  • Eğitim

  • Ergenlik, Yetişkinlik, Yaşlılık

 

Toplumu Bir arada Tutan Nedir?

Bir aradaki insanları diğer insanlardan ayıran ve “toplum” yapan paylaşılan kültürdür.

Toplum, sosyal gereksinimleri karşılamak için etkileşen ve ortak bir kültürü paylaşan çok sayıdaki insanın oluşturduğu bir birlikteliktir.[ix]

 

Toplum, belirli bir bölgede yaşayan insanlardan oluşmuş ve üyelerinin ortak yaşayış tarzını bölüştükleri en büyük insan grubudur.[x]

 

Toplumu belirten asıl özellik, kendisine özgü bir kültüre sahip olmasıdır. [xi]

 

Toplum insanlardan oluşur. Ama rastgele bir araya gelmiş insanlara toplum denmez. İnsanlardan oluşan bir topluluğun toplum olabilmesi için üyelerinin ortak bir kültürü ve ortak toplumsal kurumları paylaşmaları ve aralarında karşılıklı ilişkiler olması gerekir.[xii]

 

 

Dipnotlar

[i] Sosyoloji. David M.Newman. Nobel: 2013

[ii] Aydın Suavi, vd. Antropoloji, Anadolu Üniversitesi:2007

[iii] Kültürel Antropoloji, William A.Haviland

[iv] Sosyal bilimlerde Temel Kavramlar, Anadolu Üniversitesi

[v] Sosyal bilimlerde Temel Kavramlar, Anadolu Üniversitesi

[vi] Sosyal bilimlerde Temel Kavramlar, Anadolu Üniversitesi

[vii]Kültürlerarası Psikoloji. John W Berry Nobel: 2015

[viii]Kültürlerarası Psikoloji. John W Berry Nobel: 2015

[ix] Sosyoloji Nedir, J.Fichter

[x] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta

[xi] Toplumbilim. Sulhi Dönmezer. Beta

[xii]Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi

bottom of page