Bağdat'a Dönüş (892-934)

Mu'tazıd (892-902, 10 yıl)

(892) Halife Oluşu

892 yılında Mu’tazıd’a biat edildi.

Parçalanmanın Artışı

Tolunoğulları Mısır ve Suriye’de yarı bağımsız hale gelmişti. Yeniden Abbasilere vergi vermeye başladı. Saffari hanedanı kuruldu ve İran’ın önemli bir bölümünde hüküm sürmeye başladı. Türk kökenli Sacoğullarının Azerbaycan’daki kısmi bağımsızlıkları tanınmak zorunda kalındı.

Karmati İsyanının Başlaması

Hilafetinin son üç yılını Karmati isyanları ilemücadele ile geçirdi. Karmatilik, Şiilik ile yerel İran dinlerinin karışımı görünümünde bir inançtı. Kûfe ve Bahreyn merkezli hareketler olarak yayıldı. MuTezid döneminde bastırılamadı.

(902) Vefatı

Müktefi (902-908, 6 yıl)

(902) Halife Oluşu

Babasının ölümü üzerine kendisine biat edildi.

Karmati İsyanı

Dönemi büyük ölçüde Karmati isyanını bastırmak için çabalamayla geçti. Bunda da bir ölçüde başarı sağladıysa da hareket tam olarak yok edilemedi.

(905) Tolunoğulları Devletine Son Verilmesi

Türk asıllı Tolunoğulları devleti Mısır ve Suriye’de bağımsız hareket ediyordu. Karmatilere karşı kazanılan başarılardan sonra Tolunoğullarının üzerine yürüme kararı alındı. Tolunoğulları devleti ortadan kaldırıldı.

(908) Vefatı

Muktedir (908-932, 24 yıl)

(908) Halife Oluşu ve Kargaşanın Yeniden Başlaması

Muktefi’nin vefatından sonra devletin ileri gelenleri toplandılar ve Muktedir’in halife olmasına karar verdiler ama yeni halife henüz 13 yaşında bir çocuktu. Son iki halife zamanında bir ölçüde sağlanan düzen yeniden bozuldu.

Birkaç ay sonra Muktedir tahttan indirildi, başka bir halifeye biat edildi. Fakat birkaç gün sora o da indirilip öldürüldü. Muktedir yeniden tahta çıkarıldı. Halifenin hiçbir otoritesi yoktu. Devlet adamları arasında şiddetli bir mücadele başlamıştı.

İç Problemler

Bu arada devletin çok sayıda iç problemle uğraşması gerekiyordu. Bağdat’ın doğusunda devlet otoritesi neredeyse kaybolmuştu. Samaniler ve Saffariler başlarına buruk hareket ediyor, bu arada kendi aralarında da mücadele ediyorlardı.

Karmati isyanları yeniden başlamış ve yayılmıştı. Hatta karmatiler Mekke’yi basıp Hacerü’l Esved taşını alıp götürmüşlerdi. 950 yılına kadar da geri vermediler.

Bedevi kökenli Hamdaniler Musul’da bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bir kol Halep’i de ele geçirdiler.

Belki en önemli gelişme ise Kuzey Afrika’da kurulan Şii-Arap kökenli Fatımiler hanedanıydı. Mısır’a saldırmaya başlamışlardı. Liderleri kendini Mehdi ve meşru halife ilan etmişti.

Bunu kabul etmeyen Endülüs hükümdarı Abdurrahman da kendini halife ilan etti. Meşruiyetini Emevi hanedanının halifelik hakkına dayandırıyordu.

Artık İslam dünyasının 3 ayrı halifesi vardı.

Ekonomik Kriz ve İç Kargaşa

Tüm bu problemlerle mücadele etmek için gereken askeri harekatlar para gerektiriyordu. Halbuki devletin gelirleri 100 milyon dirhemden 31 milyon dirheme gerilemişti. Soruna çözüm üretilemeyince vezirler değiştirilmeye başladı ama çözüm olmadı. Son iki yıl içinde 9 vezir değiştirildi.

(932) Türk Komutanın Kontrolü Ele Geçirmesi

Siyasi bürokrasi kendi içinde çekişirken, maaşları tehlikede olan askerlerin etkisi arttı. Türk komutan Munis’in ilk darbe girişimi engellendiyse de Munis 1 yıl sonra yeniden harekete geçti. Halife Hamdanilerden yardım istediyse de Türkler çok daha kalabalık Hamdani ordusunu bozguna uğrattılar. Sonra Bağdat’a doğru harekete geçtiler. Halife birlikleri ile birlikte Munis’i karşılamaya çıktı ama çok daha kalabalık halife ordusu da bozguna uğradı. Halife kendi askerleri tarafından öldürüldü.

Kahir (932-934, 2 yıl)

(932) Halife Olması

Muktedir’in ölümü üzerine toplanan devlet erkanı Kahir’i halife ilan etti.

(933) Munis’in Öldürülmesi

Türk komutan Munis halifenin düzenlediği suikast sonucu öldürüldü.

(934) Kahir’in Tahttan İndirilmesi ve Öldürülmesi

Munis öldürülünce vezir de görevden alınmıştı ama vezir vaz geçmedi. Sonunda bir komoplo ile halifeyi tahttan indirdi. Kahir tahtı bırakmaya zorlandı. Kabul etmeyince gözlerine mil çekilerek hapse atıldı.

Büveyhilerin Bağımsız Olmaları

Kargaşa’dan yaralanan İran kökenli Büveyhiler bağımsız hale geldiler.

Emir'ül Umeralık Dönemi ve Çöküş (939-948)

Râzî (934-940, 6 yıl)

(934) Halife Oluşu

Devlet ileri gelenleri 20 yaşında bir genç olan Razi’yi hilafete getirdiler. Bu sırada hazine boşalmış, eyaletlerin Bağdat’a bağlılıkları iyice gevşemişti.

(936) Emir’ül Umeralık Sisteminin Gelişi

Halife sorunları çözme konusunda aciz kalmıştı. 2 yıl geçmememişti li Basra valisini göreve çağırıp neredeyse tüm yetkileri ona devretti. Halifelik hala duruyordu ama kullandığı pek bir yetkisi kalmamıştı. Artık vezire de pek gerek kalmamıştı. Ama Emir’ul Umeralık için mücadele de çok geçmeden başladı.

(939) Emir’ul Umere Beckem et-Türki

Çok geçmeden Türk komutan Beckem et-Türki, ordusu ile Bağdat’a girdi ve mevcut Emir’ül Umeramın yerine kendisi geçti. 2 yıl görevde kaldı ve tüm yetkileri tek başına kullandı.

Müttaki (940-944, 4 yıl)

(940) Muttaki’nin Halfe Olması

940 yılında Razi vefat edince, devlet erkanı onun yerine Muttaki’yi halife ilan ettiler.

(941) Beckem’in Ölümü ve İç Karışıklıklar

Beckem’in otoristesi iç karışıklıkları bastırırken aldığı üst üste yenilgilerle sarsıldı ve sonunda öldürüldü. İç karışıklık zirveye ulaştı. Bağdat işgal edildi.

(942) Emir’ül Umeralığının Hamdanilere Verilmesi

Halife sonunda bir Arap kabilesi olan Hamdanoğullarının liderine Emir’ül Umeralık unvanı verdi ama sorunlar daha da ağırlaştı. İnsanlar Bağdat’ı terk etmeye başladılar. Bu arada Hamdaniler hem Türk komutan Tüzün hem de halife ile sorunlar yaşamaya başlamışlardı.

(943) Tüzün’ün Emir’ül Umera Olması

Sonunda Tüzün askeri darbe ile Emir’ül Umeralığı ele geçirdi.

Halife’nin Bağdat’ı Terk Etmesi

Çok geçmeden halife ileTüzün arasında da problemler baş gösterdi Halife Bağdat’ı terk ederek müttefiki olan Hamdanilere sığındı. Hamdaniler Tüzün’e karşı güçlü bir ordu ile harekete geçtilerse de yenidiler. Sonunda iki taraf arasında anlaşma sağlandı ama halife Bağdat’a dönmedi. Bir süre Musul’da kaldıktan sonra Rakka’ya geçti.

(944) Halifenin Tahttan İndirilmesi ve Müstekfi’nin Halife Olması

Bu sırada Tüzün’e karşı halifenin de içinde bulunduğu bir suikast hazırlığına girilmişti. Tüzün daha önce harekete geçerek halifeyi tutuklattı. Gözlerine mil çektirerek hapse attırdı. Yerine Müstekfi halife ilan edildi.

Müstekfî (944-946, 2 yıl)

(944) Müstekfi’nin Halife Olması

Müstekfi halife ilan edilmişti ama tüm güç Tüzün’ün elindeydi. Halifenin yanına bir köle yerleştirilmiş, her yaptığı hareketi haber vermesi istenmişti.

(945) Tüzün’ün Ölümü

Tüzün 945 yılında vefat edince Tüzün’ün yardımcısı durumundaki İbn Şirzad Emir’ül Umera oldu.

(945) Büveyhilerin Bağdat’ı İşgal Etmeleri Abbasi Hakimiyetinin Sonu

Fakat İbn Şirzad’ın Emir’ül Umeralığı 4 ay bile devam etmedi. İran kökenli Büveyhiler Bağdat’ı işgal edip Abbasi hakimiyetine son verdiler.