Talha ve Zübeyr’in Biati

Ömer bin Hattab’ın kendisine halef olacak kişinin seçiminde dayandığı yöntemin sonucu Osman için sürekli muhalifler yaratmak olmuştur. Bu muhalifler “şûra kurulu”nun öteki üyeleri olan Ali, Talha ve Zübeyr’dir. Bu şahsiyetler, “merkez”de Osman’a ve Umeyye oğullarına karşı muhalefeti temsil eden semboller olarak belirmişti. Bu şahsiyetler arasındaki ilişki, bir yandan zengin olmayan Ali’nin durumunun farklılığı, öte yandan da Talha ile Zübeyr arasındaki mal ve ticaret alanındaki rekabet yüzünden, çekişmeye dayandığından, Osman da siyasî rakiplerini yok etmeyi bilen güçlü bir kişiliğe sahip olmadığından, bunun sonucunda elli yıl sürecek “hastalıklı” bir durum, tek kelimeyle siyasî istikrarsızlık durumu doğdu. 

​

Taberî’nin rivayet ettiği önemli olan, şu metindir:

“Osman’ın iktidarı almasının üstünden bir yıl geçer geçmez, Kureyş’ten bazıları çevrede mallar edindiler (başlarında, belirttiğimiz gibi Talha ve Zübeyr yer alıyordu), insanlar onlara yöneldi. Yedi yıl böylece kaldılar. Her topluluk kendi önderinin işi üstlenmesini istiyordu... Zübeyr ve Talha, Küfe ve Basra da mülk ve toprak edinince, her biri emlak, köle ve nüfuzunun bulunduğu kentteki mahalli muhalefetin önderi oldu. Bunun sonucunda, "Basra halkı Talha’dan, Küfe halkı Zübeyr’den yana tutum takındı.”

​

Bu, Talha yandaşlarının Medine’ye geldiklerindeki tutumundan açıkça anlaşılır. Evini kuşattılar, Osman’a karşı kendi propagandasını yapıyordu. Osman bu durumu Ali’ye şikayet etti. Ali, beytülmale gitti, bütün olanları insanlara dağıttı. Talha yandaşları bunları elde edince, yanından uzaklaştılar. Durumu öğrenen Osman, yaptığı iş için Ali’ye teşekkür etti.

​

Ali bin Ebî Talib ise, hem başlarında Ammar bin Yasir’in yer aldığı “zayıflar” topluluğunun Medine’deki muhalefeti açısından “akide” düzleminde, hem de genellikle Ali’ye eğilimli Yemen’deki Kinde ve Ak’te mensup olan Mısır halkından isyancıların gözünde bir sembol durumundaydı. Ali bin Ebî Talib, bu konumunun bilincinde olmakla ve bu temele göre hareket etmekle birlikte, Osman’a muhalefeti biraz tereddüte uydu.

 

Talha ve Zübeyr’e gelince, kaynaklar bu ikisinin Osman’a başkaldıranların doğrudan yönlendiricisi ve “mücahidler”i Medine’ye gitmeye çağıran sahabe adına çevreye gönderilmiş mektubun arkasında oldukları konusunda sözbirliği eder. Bu mektubun metni şöyledir: 

“... İlk Muhacirlerden ve şûra ehlinin kalanlarından bölgedeki sahabe ve tabiîne: Allah’ın kitabı değiştirilmiştir. Peygamberinin sünneti değiştirilmiştir. Halifenin hükümleri değiştirilmiştir. Rasulullah’ın sahabesinden ve onlara güzelce uyanlardan bu mektubumuzu okuyanların, Allah aşkına bize gelmesini, hakkımızı alıp bize vermesini istiyoruz. Haydi yanımıza gelin... Hakkımız elimizden alındı, fey imize el konuldu, işimiz engellendi...” 

​

Medine’deki isyancılar arasında son sözü söyleyen Kûfe isyancılarının önderi Ester en-Nehaî, insanların gözü önünde bu mektubu Talha ya gösterdi, Talha inkâr etmedi. Medine’deyken Osman’a başkaldıranları kışkırttığını, Talha gizlemiyordu. Bilakis “iki tarafı da (hem Kûfe, hem Basra halkını) Osman a karşı kışkırtıyordu. Talha onlara şöyle dedi:

“Osman, sizin kuşatmanıza aldırmıyor. Yiyecek ve suyu gidiyor. Suyun gitmesini engelleyin.” 

Osman ona seslendiğinde ve kuşatmadan şikâyet ettiğinde, şöyle dedi:

“Sen değiştirdin, değiştirdin.”

Osman, bu durum karşısında sadece dua edebildi:

“Allah’ım! Talha bin Ubeydillah’a lâyığını sen ver. Çünkü bunları bana karşı kışkırttı durdu.”

​

… İşte bu durum, gerçekte, üç sembolün, Ali, Talha ve Zübeyr’in durumunu açıklayıcı niteliktedir. Hepsi de Osman’a karşıydılar. Ama aralarındaki işlerin düzeninde görüş birliği içinde değildiler. Her biri işi kendisi için istiyordu. Ama hiçbiri işi kendi lehine ve tek başına sonuçlandıramıyordu. Bunun için hepsi aynı siyaseti izlediler: “Bırak meyve kendi düşsün.” Meyva düşünce, Osman kargaşa ve anarşi ortamında öldürülünce ve Ali bin Ebî Talibe tereddüt ve korkunun hâkim olduğu şartlarda bey’at edilince, hem Zübeyr, hem Talha hemen gittiler, Ali’ye içlerinde “burukluk” olduğu halde bey’at ettiler.

​

Rivayetler, şunu zikreder:

Zübeyr ile Talha, bey’at bittikten sonra, Ali’ye gittiler ve ona şöyle dediler: “Sana niye bey’at ettiğimizi biliyor musun, ey müminlerin emîri?” Şu cevabı verdi: “Evet, itaat etmek üzere Ebu Bekir, Ömer ve Osman’a bey’at ettiğiniz gibi,” Şöyle dediler “Hayır, sana işte (iktidarda) ortakların olmak üzere bey’at ettik...”

​

Rivayet ekliyor:

“Zübeyr Irak valiliğinden, Talha ise Yemen valiliğinden şüphe etmiyordu. “Ali’nin onları hiçbir göreve getirmeyeceği anlaşılınca, şikayetlerini açığa vurdular.”

​

Ravi diyor ki: İbn Abbas, Basra’ya Zübeyir’i, Küfe’ye Talha’yı tayin etmesini öğütledi. Ali güldü ve şöyle dedi:

“Hayret doğrusu!, Irakayn’de (Basra ve Kûfe’de), adamları ve malları var, insanların üzerlerinde hâkim olunca, sefihi (beyinsizi) tamahla elde ederler, zayıfı belayla vururlar, güçlüye sultanla (iktidarla) güç yetirirler.” 

 

​