Hadis Toplama Faaliyetleri

Değişik hadislerin değişik ülkelere yerleşen sahabiler tarafından yayılması bir takım hukuki farklılıkların doğmasına sebep oldu. Ayrıca sahabenin yaşadığı çevreler birbirinden farklı olduğu gibi halkın problemleri ve ihtiyaçları da değişikti. Her bölgede bulunan sahabiler bu problemlere kendi bildiği hadislerle çözüm bulmaya çalışıyor, hadis yoksa içtihad yapıyordu. Neticede bölgelere göre farklı hukuki hükümler ortaya çıkıyordu. Hukuki birliğin sağlanması için sahabiler bölgeler arasında yolculuk yaparak kendi bölgesi dışında bilinen hadisleri de öğrenmenin yollarını arıyordu. 

​

Bir sahabinin bilmediği veya Hz. Peygamberden duymadığı bir hadisi öğrenmek, yahut tereddüde düştüğü bir hadisi işitmek için her türlü yolculuk meşakkatini göze alarak uzak ülkelere seyahat ettiğini gösteren ilginç haberler vardır. 

​

Ata İbn Rebah'ııı nakline göre. Medine’de bulunan Ebu Eyyûb el-Ensari. uzun bir yolculuktan sonra, Mısır'da bulunan Ukbe b. Amire ”Her kim dünyada bir müminin ayıbını örterse. Allah da kıyamet günü onun ayıbını örter.’ hadisini sormuş ve “bu hadisi senden ve benden başka işiten kimse kalmadı." demiştir. 

​

Cabir b. Abdillah, sahabi Abdullah b. Uneys'in Hz. Peygamberden rivayet ettiği bir hadisi bizzat onun ağzından işitmek için bir ay süren bir yolculuğa çıkmıştır. O sırada Şam’da bulunan Abdullah'ın yanına gelen Cabir ona: “Hz. Peygamber’den işitmediğim bir hadisi rivayet ettiğini öğrendim. Onu işitmeden ikimizden birinin ölmesinden korktum ve sana geldim." diyerek hadisi ondan dinlemiş ve Medine'ye dönmüştür. 

​

Tek bir hadis için dahi olsa sahabe arasında görülen bu türlü seyahatler, tabiûn neslinin yetişmesinden sonra şüphesiz daha çok artmıştır ve hadisle meşgul olan birçok tabii ilk kaynak olan ve muhtelif ülkelere dağılmış olan sahabileri teker teker ziyaret ederek onların Hz. Peygamber’den işitip rivayet ettikleri hadisleri toplamaya başlamıştır. 

​

Said İbn Museyyib'in "Gerektiği zaman tek bir hadis için günlerce yürüdüğünü söylemesi”, Mesruk b. el-Ecda'ın “Bir harf için bile olsa yolculuk ettiğini" belirtmesi, hadislerin toplanması için gayret ve titizliği gösteren delillerdendir. 

​

Hadislerin yaygınlaşması için sahabe ve tabiûn nesilleri döneminde devam ettirilen bu ilim yolculukları sonraki nesillerde daha da fazlalaşmıştır, bir dönemde bu tür yolculuklar muhaddisler için kaçınılmaz bir vazife halini almış, çok yolculuk yapmak bir muhaddisin ayırıcı vasfı sayılmıştır. Bazı ilim aşığı muhaddisler on sene, hatta yirmi sene seyahat edip gezdikleri yerlerde binlerce şahıstan hadis alıyorlardı.  Öyle ki H. III. Ve IV. asırlarda pek çok sünnetin coğrafi merkezleri, başka bir ifade ile ilim ve kültür merkezleri oluşmuştur. Bunlar arasında Bağdad, Isfahan, Hemedan, Nisabur, Dımaşk, Rey, Merv, Herat. Kazvin, Buhara, Semerkand, Belh, Şiraz, Vasıt, Basra, Kûfe, Mekke, Medine, Dinever, Kudüs ve Sûr bunlar arasındır.

​

H. I. Asırda Hadis Uydurma Faaliyetleri

Bazı çağımız alimleri hadis uydurma faaliyetinin H. 40 yılında başladığım ileri sürerler. Bunlara göre Hz. Osman'ın şehit edilmesiyle birlikte başlayan siyasi ve itikadi tartışmalar neticesinde ortaya çıkan Hariciler, Hz. Ali'yi destekleyen Şiiler. Muaviye ve Ümeyye oğulları taraftan Mervaniler kendi haklılıklarını desteklemek için hadislerden tefsirden ve siyerden deliller aramaya başlamışlardır. Zikredilen bu olaylar H. 40 yalı civarında gerçekleşmiş ve o günden sonra hadis uydurma hareketi artarak devam etmiştir. 

​

Siyasi ihtilaflar ve bu ihtilafların neticesi olarak ortaya çıkan Şi'a ve Harici fırkaları, hadis vaz'ının başlamasında başlıca amil olmuşlardır. Çünkü her fırka kendi siyasi görüşlerinin doğruluğuna halkı inandırmak için bu görüşleri teyit edecek dini naslara şiddetle ihtiyaç duymuşlardır.  

​

Şiiler hadis tarihinde vaz’ (uydurma) kapısını açan ilk mezhep olarak anılır hale gelmiştir. Onlar Hz. Ali ve evladı veya Ehl-i Beyt adına hareket eden bir fırkadır. Hz. Ali'nin, devletin merkezini Hicaz’dan Kûfe’ye nakletmesiyle birlikte Irak, bir Şii merkezi haline gelmiştir. 

​

Şia, İslam dışı görüşlerini teyit edebilmek için Kur’an'daki kimi ayetleri tevil etmiş; zaman zaman da halk arasında yaydıkları uydurma hadislerle görüşlerini takviye etmeye çalışmışlardır. 

​

Şia’nın hadis vaz’ındaki rolünü Şii imamlardan İbn Ebi’l-Hadid şöyle açıklamıştır: 

Bil ki fezail ile ilgili yalan hadislerin aslı Şia’dan gelir. Onları hadis vaz'ına sevkeden amil, hasımlarının düşmanlığı idi. Ne zaman ki Bekriye, Şia’nın bu faaliyetini gördü, onlar da kendi imandan hak-kında Şia'nın hadislerine mukabil başka hadisler vaz' ettiler.

​

Şia, hadis uydurma faaliyetini meslek haline getirdikten sonra yaşadıkları bölge olan Irak, uydurma hadislerin beşiği haline gelmiştir. Malik b. Enes, Irak ehlinin hadislerini Ehl-i Kitap’ın hadisleri ayarında görmüş, “Onları tasdik de etmeyin tekzib de" diyerek bu ülkede rivayet edilen hadislerden korunmak gerektiğini hatırlatmıştır. Ona göre Irak bir Daru'd-darb idi. Para basar gibi burada hadis imal ediliyor ve piyasaya sürülüyordu. 

​

Şia tarafından vaz’ edilen hadislerin büyük bir kısmı, Hz. Ali ve Ehl-i Beyt’in faziletiyle ilgilidir. Bir kısmı da Muaviye ve Emevi sülalesini, diğer üç halifeyi (Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman) ve bazı sahabileri zemmetmek gayesini gütmektedir. Şia'nın uydurduğu bazı hadisler şöyledir: 

Selman'dan rivayet edilmiştir: Hz. Peyagmber'e vasisinin kim olduğunu sordum. Buyurdu ki: Vasim, sırdaşını ehlim içinde halifem ve kendimden sonra bıraktığım en hayırlı insan Ali'dir.

​

Ebu Bureyde babasından rivayet etmiştir ‘Her Nebinin bir vasisi vardır. Banim vasim ve varisim de Ali'dir.'

Enes b. Malik'ten rivayet edilmiştir ‘Hz. Peygamber devrinde bir yıldız kaymıştı Allah Elçisi buyurdu ki Şu yıldıza bakın: kimin evine düşerse, o benden sonraki teldedir. Baktık: Yıldız Ali b. Ebi Talib'in evine düştü."  

Şiiler Hz. Ali’nin faziletine dair de bazı hadisler uydurmuşlardır.

​

İbn Mes'ud'tan rivayet edilmiştir ‘Ali’ye bakmak ibadettir."  

   

İbn Abbas'tan rivayet edilmiştir ‘Ben imin şehriyim Ali de şehrin kapısıdır. İlim isteyen kapıya gelsin.’

Ebu Said el-Hudri'den rivayet edilmiştir ‘Kıyamet günü gelince Allah bana ve Ali'ye diyecektir ki sizi sevenleri cennete, size düşman olanları da cehenneme sokun."

​

Şia'nın yaptığı bu iş, aksi tesir meydan getirmiş, özellikle Emevi taraftarları Hz. Ebu Bekir. Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın faziletlerine dair hadis uydurmuşlardır. Bunlardan bazıları şöyledir: 

Cebrail. Peygamberle birlikte iken Ebû Bekir yanlarına geldi Cebrail. “İşte Ebû Bekir" dedi Rasululah ona ‘Sen Ebu Bekir'i tanıyor musun?" diye sordu. Bunun üzerine Cebrail şu cevabı verdi: “Evet, çünkü onun gökteki şöhreti yeryüzündekinden daha fazladır. Melekler ona Kureyş'in halimi ismini vermişlerdir. O hayattayken senin vezirin, senin vefatından sonra halifendir. "

​

Dünya semasında 80 bin melek Ebu Bekir ve Ömer'i seven kimseler için istiğfar ederler. İkinci semada da 80 milyon melek Ebu Bekir ve Ömer'e buğzedenlere lanet ederler.

​

Allah katında güvenilir üç kişi vardır. Ben. Cebrail ve Muaviye.

​

Hariciler hadis vaz'ında Şiiler kadar ileri gitmemişlerdir. Çünkü onların inançlarına göre murtekibu'l-kebire (büyük günah sahibi) kafirdir. Yalan söylemek kebairdendir. Binaenaleyh yalancı kafir sayılır. İbn Teymiyye, Şia ile Hariciler arasında mukayese yapar ve şöyle der: 

Cerh ve ta'dil kitaplarım gözden geçirenler, en fazla, yalan uyduranların Şiiler olduklarını açıkça görürler. Hariciler ise, dinden uzaklaşmış olmalarına rağmen, halk arasında en sadık kimselerdir ve hatta hadislerinin en sahih olduğu bile söylenir. Yine İbn Teymiyye bir Rafızi'ye ileri sürdüğü bir itirazda şöyle der: “Biz biliyoruz ki Hariciler sizden daha şerdir: bununla beraber onlara yalancılık İsnad etmeye dilimiz varmaz. Onları tecrübe ettik ve doğruyu arayan kimseler olduğunu gördük."

​

Görüldüğü gibi her mezhep kendi görüş ve inançlarını yaygınlaştırabilmek ve geniş halk kitlelerine benimsetebilmek için Hz. Peygamber’in otoritesini istismar ederek hadis uydurma yoluna gitmişlerdir. Bu faaliyet uzun bir süre devam etmiştir. Ancak İslam dininin ikinci kaynağı olan hadis/sünnetlerin büyük bir tehlike ile karşı karşıya geldiğini daha başlangıçta fark eden hadisçiler, hadis vaz’ına karşı ilk ve en en büyük tedbir olarak, hadis aldıkları ravilerin kimliklerini, hal ve gidişatlarını araştırmaya ve onlara, rivayet ettikleri hadisleri kimlerden aldıklarım sormaya başlamışlardır. Aynı zamanda sıhhatini tespit ettikleri hadisleri daha sistemli bir şekilde büyük hacimli kitaplarda toplamak suretiyle, onların daha emin bir şekilde muhafaza edilmelerini sağlamışlardır. Bu faaliyet neticesinde bir taraftan hadisin rivayet ve tahammül kaidelerini, ravilerin şartlarını, cerh ve tadilin hükümlerini tespit eden yeni bir ilim teşekkül etmeye başlarken, diğer taraftan her Müslümanın başvurabileceği sahih hadis kitaplarının telifine hız verilmiştir. Hicretin ikinci asrı, bu faaliyetlerin yoğunluk kazandığı bir asır olarak görülür.

​