Ebu Haşim’den Sonra (716- 733)

Ebu Haşim 716’da, Filistin ile Arabistan arasında bir sınır köyü olan Humeyme’de öldü. Ebu Haşimin ölümü üzerine takipçileri dört ana gruba bölündüler. 

​

Beyaniyye

Gruplardan biri, İslamiyet’in başlamakta olan ikinci yüzyılının Şiiliğin tanrısal kurtarıcı beklentilerinin gerçekleşmesinin dönüm noktası olacağı inancıyla, Ebu Haşim’in ölmeyip gizlendiğini, çok yakında Mehdi olarak yeniden ortaya çıkacağı inancını benimsedi. Adı geçen Beyan b. Sem’an, birçok aşırı fikir yaymanın yanı sıra, Tanrının doğası üzerine spekülasyonlarda da bulunuyor ve kaba bir insan biçimcilikle, Allah’ın nurdan oluşmuş bir insan olduğunu öne sürüyordu. Daha sonra Beyaniyya diye anılacak olan grubu oluşturan izleyicileri, önceleri Ebu Haşim’in Mehdi olarak döneceğine inanıyorlardı. Sonradan, Ebu Haşim’in ‘Tanrı adına Beyana peygamberlik bağışladığına inanmaya başladılar, bazıları ise, Beyan’ın rolünün peygamberlik değil imamlık olduğunu kabul ediyordu. 

​

Ebu Haşim’in Küçük Kardeşi Ali’ye Biat Edenler

Bir ikinci grup, soyundan erkek bırakmadan ölen Ebu Haşim’in kendi yerini alacak olan imam olarak küçük kardeşi Ali’yi atamış olduğunu savunuyordu. Bu grup, önce İbn Hanefiye oğlu Ali’yi, onun ardından da onun oğlu Hasan’ı, ardından da onun oğlu Ali ve torunu Hasan’ı imam olarak kabul etti. Bu grup imamlığın yalnızca İbn     Hanefiye soyuna ait olduğu ve Mehdi’nin bir gün bu imamlar içinden geleceği görüşündeydi.  

​

Abbasilere Katılanlar

Haşimıyye’nin büyük çoğunluğu, kendisinin ölümünden sonra, imam olarak, peygamberin amcası Abbas’ın torununun çocuğu, Muhammed’i tanıdılar. Bu grup, Ebu Haşim’in ölümünden kısa bir süre önce, imamlığı sözü edilen kişiye vasiyet ettiğini savunuyordu. Ancak, Muhammed o tarihte henüz küçük olduğundan, vasiyet, Abbasi ailesinin reisi ve Ebu Haşim’in öldüğü evin sahibi olan babası Ali b. Abdullah’a (öl.736) emanet edilmişti. Muhammed’in ölümü üzerine (743) bu gruptakiler, ilk iki Abbasi halifesinin kardeşi olan oğlu İbrahim’in imamlığını kabul ettiler. Haşimiyye adıyla tanınmaya devam eden, daha sonraları hakkında fazla şey bilinmeyen mezhep lideri Abdullah Ravendi’nin adıyla, Ravendiyye olarak da tanınan bu cemiyet, Abbasilerin iktidarı almasına dek, aşırılıkçı Şiilerin çoğunluğu tarafından desteklenmişti. 

​

Ebu Haşim’in Abbasi Muhammed b. Ali lehine vasiyeti konusu, yüzyıllar boyunca pek çok tartışmaya yol açmıştır. Bazı bilginler, bu vasiyet konusunun normalde Ali soyunu destekleyen Şiileri kendi saflarına çekmek için doğrudan doğruya Abbasiler tarafından uydurulduğunu, hatta, Ebu Haşim’in iddia edildiği gibi, Emevi halifesi Süleyman’ın emriyle değil, aslında Abbasiler tarafından zehirlenmiş olabileceğini öne sürmüşlerdir. Diğer taraftan, Cahen ve Lewis gibi bazı çağdaş araştırmacılar, haklı olarak, bu vasiyetin doğruluk derecesini belirlemenin, mümkün olabilse bile, can alıcı önemde olmadığını belirtmişlerdir.  Tartışmasız gerçek, Ebu Haşim’in partizanlarının çoğunluğunun bağlılıklarını Abbasilere yönelttikleri, daha da önemlisi, bu yönelmeyle Abbasilerin Haşimiyye cemiyetini ve propaganda örgütünü devraldıklarıdır. Kısacası, bu tarihi vasiyetin gerçek olup olmadığından çok, ondan nasıl yararlanıldığı konusu önemlidir. Çünkü, en sonunda Emevileri devirmekte Abbasilerin elindeki en etkili silah Haşimiyye cemiyeti olmuştur.

​

Bir grup Ebu Haşim’in Abbasi akrabasın kendi halefi olarak şahsen atadığını savundular. Bu grup Haşimiyye olarak anılmaya devam edildi ve daha sonra Abbasiyye de denildi. Ebu Haşim'in Abbasiler lehine vasiyetinin sahiciliği, yüzyıllar boyunca sorgulanmıştır. Bununla birlikte şu gerçek yerli yerinde duruyor: Bu imamet transferiyle birlikte Abbasiler, Emevileri devirmeyi başaran Abbasi hareketinin başlıca aracı olarak işlev görecek Haşimiyye'nin parti ve propaganda örgütlenmesini miras aldı. 

​

Abdullah İbn Muaviye’ye Biat Edenler

Son olarak, Cafer’in torun çocuğu Muaviye’nin özel taraftarları olan bir başka ayrılmış grup vardı. Cafer, oğlu Abdullah ve torunu Muaviye, Şiiler arasında büyük saygı görürlerdi ancak Talibi ailesinin Caferi koluna bağlı olan bu kişilerin çevresinde özel bir yandaş grubu toplanmamıştı. Ebu Haşim’in ölümünden sonra belli bir Şii topluluğu, onun imamlığı, uzak kuzeni İbn Muaviye’ye vasiyet ettiği, ancak, yaşı küçük olduğundan vasiyetin yerine getirilmesinin Salih b. Müdrik adında tanınmış bir Şii’ye emanet edildiğini savundular. 

​

Her parti kendi adayının gerçek hak sahibi olduğu iddiasıyla Ebu Haşim’in vasiyeti üzerinde tartışmaya girişti. Sonunda, anlaşmazlığın çözümü için güvenilir liderlerinden Ebu Riyah’ın hakemliğine başvurmak üzerinde anlaştılar. Ebu Riyah’ın Abbasiler lehine karar vermesi üzerine İbn Muaviye’nin destekleyicilerinin çoğunluğu, ondan koparak, Abbasi yandaşları arasına katıldılar.  

​

Emevi iktidarının sonlarına doğru, radikal Şiiliğin çoğunluğunu oluşturan bu grupların bazıları başarıyla yürütülen Abbasi hareketinin çekimine kapılmışken, diğerleri Abbasi devriminden sonra, Cafer Sadık’ın imamlığından sonra biçimlenen çeşitli Şii hizipleri içinde eridiler.