​

Nadir Özkuyumcu'nun Dinlerin Mısır ve Kuzey Afrika’nın Müslümanlar Tarafından Fethi.

(Kültür ve Turizm Bakanlığı: 2007) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.

​

Hassan b. Numan’ın I. İfrikıyye Seferi

İfrikıyye'de Küseyle'nin öldürülmesinden sonra iç kesimlerde, bu defa Zenate kabilesine mensup olan ve Kahine denilen bir Berberi kadın duruma hakim olurken, sahil kesimlerinde ve bilhassa Kartaca'da Rumlar hakimiyetlerini muhafaza etmişlerdi.  

​

Halife Abdülmelik, yaptığı istişarelerden sonra Mısır'da bulunan Hassan b. Numan'ı 688'de İfrikıyye orduları komutanlığına tayin etmiştir.  Ancak halife Abdülmelik bu yıllarda dahildeki hilafet mücadeleleri ile meşgul olduğundan, Hassan b. Numan 'a asker gönderememiş ve bu durum 692 yılında Abdullah b. Zübeyr'in öldürülmesine kadar devam etmiştir. Abdülmelik ancak bu tarihten sonra bütün Müslümanların tek halifesi olmuş ve İslam fetih hareketlerini yeniden başlatma imkanını bulabilmiştir. Hassan da bu tarihe kadar Mısır'da beklemiştir. 

​

Abdullah b. Zübeyr'in 692'de öldürülmesinden sonra, aynı yıl içinde Hassan b. Numan 'ın emrine 40 bin kişilik bir ordu verilmiş ve onu İfrikiyye'nin fethine gönderilmiştir.  Hassan bu ordu ile ilk olarak Trablus'a gitmiş ve burayı tahkim etmiştir. Buradaki Müslüman Berberilerle ordusunu takviye etmiş İfrikıyye içlerine öncü birlikler göndermiştir. Kendisi de doğruca Kayrevan'a gitmiştir. 

​

Kartaca'nın Fethi

Hassan b. Numan Kartaca üzerine hareket etmiştir. Kartaca'daki Rumlar da Hassan'ın üzerlerine geldiğini haber alınca kalabalık bir ordu ile karşısına çıkmışlar, ancak yapılan savaşı İslam ordusu kazanmıştır.  Hassan buradan pek çok ganimet ve esir almış, şehri de yıktırmıştır. Bir kısım Rumlar Berberilerle birleşerek Müslümanlara karşı yeni bir ordu oluşturmuşlardır. Hassan harekete geçmiş ve pek çok Rum ve Berberinin öldüğü savaşlardan sonra kaçabilen Rumlar ve Berberiler çekilmek zorunda kalmışlardır. Hassan ise, ordusunun yorgunluğunu ve yaralı askerlerinin durumunu dikkate alarak bu iki şehir üzerine gitmemiş ve aldığı ganimet ve esirlerle ordusunu dinlendirmek üzere Kayrevan'a dönmüştür. Kartaca seferinin 693 yılında olduğu düşünülebilir. 

​

İfrikıyye'de Berberi Kahine Hakimiyeti

Kartaca'yı fetheden Hassan, Kayrevan'a döndükten ve burada bir müddet bekledikten sonra 695'de İfrikıyye'nin iç kesimlerine hakim olan Kahine üzerine yürümüştür. Her iki ordu savaşa başlamıştır. Bu savaşta Hassan yenilmiş ve pek çok Müslüman askeri öldürülmüştür. Berberiler önlerinden kaçan İslam ordusunu Trablus yakınlarına kadar kovalamış ve İfrikıyye'nin tamamına hakim olmuştur. 

​

Kahine'ye yenilen Hassan b. Numan  Berka'ya çekilmiş ve buradan halife Abdülmelik b. Mervan'a bir mektup göndererek durumunu bildirmiş, ondan İfrikıyye seferine yeniden çıkmak için yardımcı birlikler göndermesini istemiştir. Abdülmelik ise Hassan'a gönderdiği cevapta, hemen bir yardımcı birlik gönderemeyeceğini ve ikinci bir emre kadar Berka'da beklemesini istemiştir. Böylece Hassan, beş yıl sürecek bir bekleme devresine girmiştir.

​

Hassan b. Numan 'ın İkinci İfrikıyye Seferi ve Fetihlerin Tamamlanması

Hassan b. Numan  beş yıl kadar Berka'da bekledikten sonra, halife Abdülmelik b. Mervan, ona yardımcı birlikler göndermiş ve ikinci defa İfrikıyye seferine çıkmasını emretmiştir. İfrikıyye seferinin tarihini 700 olarak tespit edebiliriz. Bu arada Hassan b. Numan 'ın İfrikıyye üzerine geldiğini haber alan Kahine Berberilerin ileri gelenlerini toplamış ve Müslümanları İfrikıyye seferinden vazgeçirecek bir fikri olduğunu ifade ederek şöyle demiştir:

"Hiç şüphe yok ki, Araplar İfrikiyye'nin şehirlerini, altınlarını ve gümüşlerini istiyorlar. Biz ise, ovaları ve otlakları istiyoruz. Ben sizin için İfrikıyye'nin tamamını yakıp-yıkmanızdan başka bir çıkar yol göremiyorum. Böylece Araplar İfrikıyye'den ümitlerini keserler ve kıyamete kadar da burayı almak için bir daha gelmezler." 

​

Kahine bu fikrini açıkladıktan sonra, hiç vakit kaybetmeden ordusunu İfrikıyye'nin dört bir yanına göndermiş ve bütün şehirleri yıktırmış, ağaçları kestirmiş, insanların da mallarını yağmalattırmıştır.  Kaynaklarımız Kahine'nin İfrikıyye'yi yakıp-yıktırmasından sonra, bölgenin Trablusgarb'ta Tanca'ya kadar tek bir köy görünümü aldığını ve buralarda yaşayan hıristiyan ve Efarika'nın çok büyük eziyetlere maruz kaldığını, kaçabilenlerin de Endülüs ile Akdeniz'deki adalara gittiğini nakletmektedir. 

​

Nihayet iki ordu karşı karşıya gelmiştir. Kahine aynı gece iki oğlunu yanına çağırarak, kendisinin bu savaşta öldürüleceği kehanetinde bulunmuş ve başını kesik bir halde, Hassan'ı İfrikıyye'ye gönderen büyük Arap Melik'inin (yani Abdülmelik b. Mervan'ı kastediyor) önünde gördüğünü söylemiştir. Evlatları: "Senden sonra ne yaparız?" şeklinde bir soru sorunca Kahine "Gidiniz ve ondan eman dileyiniz!" diyerek onları geceleyin Hassan'a göndermiştir.  

​

Ertesi günün sabahında da Kahine ile Hassan arasındaki savaş başlamıştır. Çok şiddetli geçen savaş nihayet İslam ordusunun zaferi ile neticelenmiş ve Kahine bir kuyunun yanında yakalanarak öldürülmüştür. (701)

​

Kahine'nin Öldürülmesinden Sonra Berberilerin Durumu

İslam ordusuna yenilen Berberiler, Kahine'nin de öldürülmesinden sonra Hassan'dan eman dilemişlerdir. Hassan ise onlara şartlı olarak eman verebileceğini söylemiş ve 12 bin kişilik bir kuvvetle İslam ordusuna katılmalarını şart koşmuştur. Berberiler Hassan'ın bu şartını kabul ettikleri gibi, sadece İslam ordusuna katılmakla kalmamışlar, aynı zamanda İslam'ı kabul ettiklerini de bildirmişlerdir. Hassan Berberilerin bu hareketinden ziyadesiyle memnun olmuş ve 12 bin kişilik bu yeni Berberi ordusunu altışar binden ikiye ayırarak herbirinin başına Kahine'nin oğullarını komutan olarak tayin etmiştir. Hassan b. Numan  daha sonra bu Berberileri İslam ordusuyla beraber Rumlarla ve İslam'ı kabul etmeyen Berberilerle savaşmak üzere Mağrib'deki muhtelif beldelere göndermiş, kendisi de Kayrevan'a dönmüştür (701). Berberiler de bu tarihten sonra Müslüman olarak kalmışlar ve İslam ordusuna devamlı bir şekilde yardımcı olmuşlardır. 

​

Kartaca'nın İkinci Defa Fethi

Hassan b. Numan , 703 yılında Kayervan Camiini yeniledikten sonra, Kartaca'nın fethine çıkmıştır. Hassan ilk olarak, Kartaca'nın güney-doğusunda kalan ve Rumlara ait bir limanın bulunduğu sahile gelmiştir. Bugün burası Tunus'un bulunduğu yerdir. Bu arada Kartaca'da bulunan Rumlar da İslam ordusunun geldiğini haber alınca ordularını toplamışlar ve Hassan'ın üzerine gitmişlerdir. Tunus sahillerinde yapılan ve çok zorlu geçen bu savaşı Müslümanlar kazanmış, Rumlar da barış istemek zorunda kalmışlardır. Onlar Hassan'a gelip, cizye ve harac verip ehl-i zimme olmayı kabul ettiklerini bildirmişlerdir. Böylece İfrikıyye'nin fethi tamamlanmış ve bir daha hiç çıkmamak üzere kesin olarak İslam hakimiyetine girmiştir.

​

Tunus'ta Tersane'nin Kurulması

Hassan b. Numan 'ın İfkirıyye'deki en önemli icraatından biri de Tunus'ta bir tersane kurmasıdır. Bu tersane aynı zamanda, Mısır'dan sonra Müslümanların Akdeniz'deki ikinci deniz üsleri olacaktı. 

​

Bunun için Abdülmelik b. Mervan Mısır valisi olan kardeşi Abdülaziz'e bir mektup göndererek, İfrikıyye'de kurulacak yeni tersane için 1000 Kıpti gemi ustasını aileleri ile beraber, Hassan b. Numan'a göndermesini emretmiştir. 

​

Hassan b. Numan, gönderilen kıpti gemi ustalarını, Kartaca'nın 12 mil güneydoğusunda kalan Tunus'a yerleştirmiş ve tersane inşasını başlatmıştır. Tersanenin kurulmasıyla, daha önce bir köy durumunda olan yer gelişmiş ve buraya başta 1000 gemi ustası Kıpti yerleştirilmiş daha sonra da Müslümanların iskanı yapılmıştır. Böylece, İslam tarihçilerinin "Tunus" ismini verdiği bu şehir, zamanla gelişmiş ve İslam medeniyeti içinde yerini almıştır.  

​

Hassan b. Numan 'ın Azli

Tunus'ta yeni tersane kurduktan sonra Kayrevan'a dönen Hassan, İfrikıyye'de aldığı ganimet ve esirleri halife Abdülmelik b. Mervan'a götürmek üzere hazırlıklara başlamıştır. Ancak bu arada, Mısır valisi Abdülaziz, bir haber göndererek, Hassan'ı azletti ve ona yanına gelmesini emretti. Onun yerine de halife ile hiçbir istişarede bulunmadan daha önce kendisinin müşavirliğini yapmış olan Musa b. Nusayr'ı tayin etmiştir.