Müstain halifelikten çekilmek mecburiyetinde bırakılınca, 866 yılında Mu'tez lakabıyla Abbasilerin halifesi oldu.

​

Türkler Abbasi iktidarına mutlak anlamda hakim olmuşlardı. Halifeler Türk komutanlarının adeta esiri gibiydiler. Türkler istedikleri halifeyi makamında tutuyorlar, isterlerse görevinden uzaklaştırıp yerine bir başkasını getiriyorlar, hatta halifeyi azlettikten sonra öldürüyorlardı.  Yeni halife Mu'tezz, Türklerin devlet yönetiminde hakim durumda olmalarına şiddetle karşıydı. Ancak, kendisini birinci veliaht yapmak isteyen babası Mütevekkil'in bizzat Türklerin gerçekleştirdiği bir operasyon sonucunda öldürüldüğünü de biliyordu. Üstelik kaderin bir tecellisi olarak, kendisi de yine Türk askerlerinin desteği neticesinde hilafet makamını elde etmişti. Bununla birlikte Türklerden çekiniyor, bu sebeple onların etkisinden kurtulmanın planlarım yapıyordu. 

​

Türklere Karşı Tepkinin Artması

Abbasi toplumunda, Mu'tezz'in babası Mütevekkil ile başlayan Türklere karşı tepki hareketi, günden güne güç kazamaya başlamıştı. Bunun bir neticesi olarak, ordu içinde Türkler dışındaki etnik topluluklardan onlara alternatif birliklerin teşkiline ehemmiyet verildi. Mu'tezz'in gerçekleştirdiği Bağdat muhasarası esnasında Türkler dışındaki halkın gösterdiği mukavemet, iktidar mücadelesinde Türkler için hiç de hayra alamet değildi. 

​

Veliaht meselesinin hallinin ardından halife ile Türkler arasındaki mücadele yeniden başladı. Mütevekkil tarafından Türklere karşı bir denge unsuru olması için takviye edilen Megaribe zamanla Abbasi ordusu içinde kuvvet kazanmaya başlamıştı. 866 yılında ilk defa Türkler ile Mısır ve Kuzey Afrika menşeli askerlerden oluşan Megaribe, birlikleri arasında çarpışmalar başladı. Halk ile paralı askerler birliğini teşkil eden Şakiriyye de Meğaribe tarafını destekleyince sayı olarak azınlığa düşen Türkler, zorunlu olarak savunma pozisyonuna çekildiler. Buna rağmen, kendilerine güven sorunu yaşayan Meğaribe birlikleri, Türklere karşı kesin taarruza geçmekte tereddüt etti. Bu zafiyetten istifade eden Türk Komutan huzursuzluğa ve çatışmaya sebebiyet verenlerin Meğaribe'nin başındakiler olduğunu ileri sürerek onların cezalandırılmalarını istedi. Kısa süre içinde de yakalanarak idam edildiler. Sonuçta halifenin çok güvendiği Meğaribe, askeri tecrübesizliğinin kurbanı olarak çarpışmaların başındaki avantajlı durumdan istifade edemeyince Türkler karşısında yine ikinci planda kaldı.

​

Tahiriler Yardıma Çağrılıyor

Türklere karşı giriştiği iktidar mücadelesinin ikinci denemesinde de başarısız olan halife Mu'tezz, onlara karşı yeni bir askeri güçle ittifak yapmaya karar verdi. Bunlar Horasan'ı Abbasilerden yarı bağımsız bir şekilde idare eden Tahirilerdi. Halife Me’mûn döneminden itibaren Tahiriler, Abbasi halifelerinin en kuvvetli desteği olmuşlardır. Horasan'da yarı müstakil bir durumda olmalarına rağmen, bu hanedana mensup şahıslar hala Abbasi devletinin en önemli mevkilerini işgal ediyorlardı. Türk komutanları Afşin ve İnak’ın yönetim tarafından bertaraf edilmelerinde onlar rol oynamışlar, her zaman Abbasi halifeleri ile işbirliği içinde olmuşlardı. Halife bu durumdan kurtulabilme ümidiyle Tahinlerden Horasan hakimi Tahir b. Muhammed'e gizlice durumu bildirerek ondan Türklere karşı yardım talebinde bulundu. Bunun üzerine Tahir, amcası Süleyman'ı Horasan birliklerinden müteşekkil kalabalık bir ordu ile Bağdat'a gönderdi. Süleyman daha sonra Samerra'ya ulaştı. Fakat bu faaliyetin kendi aleyhlerine bir girişim olduğunu fark eden Türkler, Süleyman'ın Bağdat'a geri gönderilmesi için halifeye baskı yapmaya başladılar. Kısa sürede baskı netice verdi; halife, Türklerin bu arzularım yerine getirmek mecburiyetinde kaldı. Bu sebeple Süleyman, Bağdat'a geri döndü. 

​

Türk Askerlerin Yağması

Tahirilerin Samerra'ya girmesini engelleyen Türkler, bu şekilde şehirdeki hakim konumlarını muhafaza etmiş oldular. Ancak kısa süre içinde Samerra'da ordu içinde birtakım huzursuzluklar baş göstermeye başladı. Anlaşılan başkentteki Türk komutanlar da eskiden olduğu gibi birliklerine hakim olamıyorlardı. Bir süre sonra başta Türkler olmak üzere Fergana ve Uşrusana menşeli askerler, dört aylık maaşlarını birden yönetimden talep ettiler. İsteklerinin geri çevrilmesi üzerine çarşılarda yağmaya başladılar. Türk komutanlar Vasıf ve Boğa da onları teskin edemdi. Öyle ki, gelişmelerle ilgili olarak Boğa'nın halifeyle görüşmeye gitmesinden istifade eden isyancı askerler, diğer komutan Vasif'in üzerine saldırarak onu katlettiler. 

​

Türk Komutanlar Arasında Mücadele

Vasif'in öldürülmesi ile Mu'tezz, tehlikeli iki düşmanının birisinden kurtulmuş oluyordu. Sıra Boğa'ya gelmişti. Fakat Türklerin dahli olmadan onun ortadan kaldırılamayacağım da geçmiş tecrübeleriyle biliyordu. Bu amaçla, Türk komutanları arasında kıskançlık ve rekabeti canlandıracak girişimlerde bulunmaya karar verdi. İlk önce Türkler arasında Boğa'dan sonra temayüz eden Bayık Beg ve Salih b. Vasif'e daha yakın davranarak onları Boğa'dan uzaklaştırmaya muvaffak oldu. Nitekim kısa süre içinde Bayık Beg, ordu içinde kendine rakip gördüğü Boğa ile ittifakı terk ederek halife ile birlikte hareket etmeye başladı. Boğa, diğer Türk komutanlarının düzenledikleri bir operasyon sonucunda yakalanıp bizzat halifenin emriyle katledildi. 

​

Ancak gerek Vasif, gerekse Boğa'nın katledilmiş olmaları, halife Mu'tezz üzerindeki Türk baskısını yine de ortadan kaldırmadı. Bu defa onun karşısına Vasif'in oğlu Salih dikildi. Asker üzerinde mutlak hakimiyet kuran Salih, halifenin gözünün önünde saray memurlarından Ahmed b. İsrail, Hasan b. Mahlad ve Ebû Nûh isa b. İbrahim'i tutuklayarak mallarına el koydu. Belki de bu hareket, halifenin Vasif ve Boğa'nın katledilmeleri sırasındaki tutumunu iyi karşılamayan Türklerin Mu'tezz'e karşı bir misilleme faaliyetiydi.

​

Halifenin Türkler Tarafından Öldürülmesi

Mu'tezz'in halifeliğinin sonlarına doğru Türk askerleri arasında yeni bir kargaşa meydana geldi. Salih b. Vasif, Bayık Beg ve Ebû Nasr Muhammed b. Boğa el-Kebir'in idaresindeki birlikler, yeniden maaşlarının verilmemesini bahane ederek isyan ederek, halife ile görüşmek istediklerini bildirdiler. Mu'tezz hastalığını bahane edip dışarı çıkmadı. Ayrıca Beytülmal'de para bulunmadığı gerekçesiyle maaşlarını veremeyeceğini bildirdi. Bunun üzerine isyancı askerler, sarayı işgal ederek çeşitli eziyetlerden sonra Mu'tezz'i halifelikten çekilmeye mecbur bırakıp ardından hapsettiler. (869). Mu'tezz birkaç gün tutuklu kaldıktan sonra öldü. 

​

Döneminin Değerlendirilmesi

Görüldüğü gibi Mu'tezz'in halifeliği dönemi, tamamen Tüklerle giriştiği nüfuz mücadeleleriyle geçmiştir. Halife bu süreçte görece başarılar kazanmış, hatta en büyük rakibi durumunda olan komutanların ortadan kaldırılmalarını sağlamışsa da hiçbir zaman yönetimde muktedir konumuna gelememiştir. 

​

Mu'tezz'in Türkler karşısındaki konumunu İbn Tiktaka şu şekilde tasvir eder: 

Mu'tezz, halife olduğu zaman yakınları müneccimleri getirterek onun ne kadar halifelik yapacağmı ve ne kadar yaşayacağını sordular. Mecliste hazır bulunanlardan birisi, Mu'tezz'in ne zamana kadar halifelik yapacağını ve ne kadar yaşayacağını kendisinin müneccimlerden daha iyi bildiğini söyledi. Bunun üzerine orada hazır bulunanlar, "ne kadar" diye sorunca, "Türkler ne kadar isterlerse" cevabım verdi.

​