II. Mahmud Döneminin Sonu

Vefatı(1839)-54 Yaşında

İşlerin istediği gibi gitmemesi Sultan II. Mahmud'un içine dert olmuştu. Durmadan sadrazam değiştiriyor, makamın ismini değiştiriyor, orduları değiştiriyor, kılık kıyafetleri değiştiriyor, ama istediklerini elde edemiyordu. Yatağa düştü... Nizip bozgununun haberi henüz İstanbul'a gelmeden hayata gözlerini yumdu (1 Temmuz 1834).[1]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[2]

Dönemin Değerlendirilmesi

II. Mahmud’un saltanatı, Osmanlı merkez ve saray teşkilâtında son dereceönemli idarî, siyasî, sosyal ve kültürel değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Hayliyoğun olan bu değişim sürecinde klasik Osmanlı devlet yapısını dönüştüren dikkat çekici düzenlemeler yapılmıştır:[3]

• Sadaret makamına bağlı bir birim olarak Osmanlı memur ve diplomatlarınınyabancı dil eğitimi almaları için Tercüme Odası kuruldu (1821).

• Medreselerin yanında Avrupa tarzında eğitim veren okullar açıldı, ilköğretimzorunlu hale getirildi (1824).

• Müsadere (devletin şahısların mallarına el koyması) ve Angarya usulü kaldırıldı (1826).

• Askeri reformlar kapsamında Sekban-ı Cedid (1808) ve Eşkinci Ocakları kuruldu (1826). Ancak yeniçerilerin tepkisi nedeniyle bu ocaklar kısa sürede kaldırıldılar.

• Yeniçeri Ocağı kaldırılarak yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıylayeni bir ordu kuruldu. Yeniçeri Ağalığı kaldırılıp Seraskerlik (genelkurmay)makamı ihdas edildi (1826).

• İstanbul’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla bozulan eski sistemin aksaklıklarını gidermek amacıyla, kolluk kuvveti ve belediye hizmetlerini yerine getirmek üzere İhtisab Nezareti kuruldu (1826).

• Yeni ordunun finansmanı için vakıf gelirlerinin merkezileştirilmesi amacıyla Evkaf Nezareti (1826) ile Mukataat Nezareti kuruldu (1827).

• Askeri doktor, cerrah ve eczacı yetiştirmek amacıyla Tıbhane-i Amire ve Cerrahhane-i Mamure adlarıyla yeni okullar açıldı (1827).

• Muhtarlık teşkilatı kuruldu (1829).

• Farklıbranşlarda eğitim almak üzere yurt dışına öğrenciler gönderildi (1830).

• Tımar sistemi kaldırıldı ve dirlik arazileri hazineye devredildi (1831).

• İlk kez askeri amaçlı nüfus, emlak ve arazi sayımları (tahrir) yapıldı (1831).

• Askeri eğitim açısından pratik olmayan Mehterhâne kaldırılarak yerine Mızıka-i Hümayun adıyla yeni bir askeri bando kuruldu (1834).

• Redif teşkilatı adıyla ilk defa ihtiyat sistemine geçildi ve yedek ordu kuruldu (1834).

• Piyade ve süvari subaylarının eğitimi amacıyla Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye adıyla bugünkü harp akademisinin çekirdeğini oluşturan okul açıldı (1834-1835).

• Devlet memurlarının kılık kıyafetinde değişiklik yapılarak ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi. Memurların özlük hakları, çalışma saatleri ve tatil günleriyle ilgili düzenlemeler yapıldı (1829-1834).

• Posta teşkilatı kuruldu, pasaport ve karantina usulü uygulamaya kondu.

• Ordunun giyim-kuşam ihtiyaçlarının karşılanması için Feshane, Debbağhane (deri imalathanesi) ve İplikhane gibi küçük ölçekli imalathaneler kuruldu.

• Dış dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmek amacıyla Avrupa başkentlerinde atıl durumdaki elçilikler aktif hale getirildi (1834).

• Devlet dairelerine ve kışlalara padişahın resmi (Tasvir-i Hümayun) asıldı (1836).

• Yolsuzlukları önlemek amacıyla yargı mensupları ve memurlara ilişkin ceza kanunnameleri yürürlüğe kondu, devlet kadroları için sınav sistemi getirildi (1838).

• Avrupa’daki gibi kabine sistemine geçişin hazırlığı olarak bakanlıklar (nezaretler) kuruldu ve sadaret makamı başvekâlete (başbakanlık) dönüştürüldü (1836-1839).

• Yüksekokullara öğrenci yetiştirmek için rüşdiyeler (1839), devlet memuru yetiştirmek için ise Mekteb-i Maârif-i Adliye ve Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye adlarıyla yeni okullar açıldı (1839)[4]

 

II. Mahmud 1829-37 yılları arasında yine bir ilk olarak farklı tarihlerde beş kezyurt gezisine çıktı. İngiltere’den alınan ilk buharlı gemi olan ve Sürat adı konan gemiyle Tekirdağ, Çanakkale Boğazı, Gelibolu, Edirne, Gemlik, İzmit, Varna, Şumnu,Silistre, Rusçuk gibi Ege ve Doğu Trakya’ya yapılan bu gezilerde; halka mızıka (askeri bando) dinletilmiş, fes, süslü bir pelerin (harvâni) ve sırmalı pantolonuyla halka bizzat model gösterilmiştir. Bu gezilerde halkın şikâyetlerini dinleyen padişahıntalimatıyla; hastane, hamam, köprü, mektep vb. bölgenin altyapı ve sosyal hizmetalanlarındaki eksiklikleri giderilmiştir.[5]

 

II. Mahmud’un otuz bir yıl süren çalkantılı saltanatı ve bu dönemde gerçekleştirilen reformlar, büyük bir yanılgıyla daha sonraki Tanzimat reformlarının gölgesinde kalmıştır.Hâlbuki Tanzimat reformları, bu dönemdeki radikal değişim ve dönüşümün yanında oldukça sönük kalır. II. Mahmud klasik dönemin neredeyse tüm kurumlarını, idarizihniyetiyle birlikte dönüştürdü. Şayet bir Tanzimat döneminden söz edilecekse bununbaşlangıcı 3 Kasım 1839 değil, II. Mahmud devrinin bizatihi kendisidir. Çünkü II. Mahmudsadece yukarıda sıralanan reformları gerçekleştirmekle kalmamış, bu büyük dönüşümünadını da “Tanzimât-ı Hayriyye ve Tanzimât-ı Mülkiye” olarak koymuştur.[6]

 

 

 

Dipnotlar

[1] Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu

[2]http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mahmud_II.jpg

[3] Osmanlı Tarihi (1789-1876), Anadolu Üniversitesi

[4] Osmanlı Tarihi (1789-1876), Anadolu Üniversitesi

[5] Osmanlı Tarihi (1789-1876), Anadolu Üniversitesi

[6] Osmanlı Tarihi (1789-1876), Anadolu Üniversitesi