Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)

Sultan Üçüncü Mustafa Han, beş yıldan beri devam eden Rus Seferini neticelendirmek için hazırlanırken, 21 Ocak 1774’te vefat etmişti.Yeni padişah Rus Harbine devam kararı verdi. Düşmana karşı hiç olmazsa bir muharebe kazanarak sulh yapmak istiyordu.[1]

 

Bu sırada Rus çariçesi II. Katerina boş durmuyordu. Rus orduları Tuna boyunu eze eze yürüyorlardı. Kuvvetlerimiz paramparça olmuştu. Birbirleriyle bağlantıyı kaybetmişlerdi. Sadrazamın yanında kala kala 12 bin asker kalmıştı. Bununla Rus ordularına karşı durmak mümkün değildi. Hasta sadrazam yattığı yerde ağlamaktan başka bir şey yapamıyordu. Çaresizlik içinde ağlarken, Romanzoff'un elçisi geldi. Rus Mareşali barış istiyordu. Ama karşılığında bazı topraklardan vazgeçilecekti... Mareşalin isteklerini öğrenmek isteyen sadrazam, Rus mareşalinin Küçükkaynarca'daki karargâhına bir heyet gönderdi. Ruslarla Osmanlılar arasındaki görüşme iki gün sürdü. İki gün içinde iki oturum yaptılar. Sonuçta bir metin üstünde anlaştılar (21 Temmuz 1774).[2]

 

Osmanlı ordusunun yenilgisiyle sonuçlanan bu savaş 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması ile sona erdi.[3]

• Kırım, Osmanlı himayesinden çıkıyor, bağımsız bir devlet oluyordu.  Kırım Devleti, siyasi işlerinde bağımsız hareket edecek, yalnız din işlerinde İstanbul'daki halifeye bağlı bulunacaktı.

• Kılburun, Kerç, Yenikale ve Azak Kalesi ile Aksu Nehri arasındaki topraklar Ruslara terk edilecekti.

• Rus işgali altında bulunan Besarabya, Eflak, Boğdan ve Gürcistan ve Akdeniz adaları Osmanlılara geri verilecekti.

• Osmanlı hükümetleri, azınlıkların haklarını koruyacaklar, Hristiyan dini ile kiliseleri himaye edeceklerdi.

• Eflak ve Boğdan memleketleri konusunda Rus sefirleri söz sahibi olacaklardı.

• Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz'de istedikleri gibi dolaşabilecekler, istedikleri zaman önceden izin almaksızın boğazlarımızdan geçebileceklerdi.

• Fransızlara ve kısmen İngilizlere verilen kapitülasyonlar Ruslara da verilecekti.

• Osmanlı Devleti, üç yıl içinde ve üç eşit taksit hâlinde Rusya'ya 15 bin kese akça ödeyecekti.

 

Küçük Kaynarca Antlaşma Osmanlı Devleti’nin Karlofça’dan sonra imzaladığı en ağır ikinci antlaşmadır.[4]Antlaşmanın ağırlığını arttıran en önemli maddeler, Kırım Hanlığını Osmanlılardan kopararak bir Türk gölü olan Karadeniz’de Rusların donanma bulundurmak hakkını kazanması ve Rusların Türk topraklarındaki Ortodokslar üzerinde bir çeşit himaye hakkı iddiasında bulunabilecek olmasıdır.[5]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[6]

Çar Petro döneminden bu yana orduyu Avrupa tarzında yenileyen Ruslar karşısında alınan bu yenilgi, Osmanlı devlet adamlarına ordunun aynı şekilde bir yenileşmeye kaçınılmaz ve hızlı bir şekilde ihtiyacı olduğunu bir kez daha gösterdi. [7]

 

İsyanlar

Anadolu’da çeşitli karışıklıklar çıkmıştı. Her vilayette bir asi hüküm sürüyordu. Hele kapısız levent denilen binlerce asi Anadolu’yu yakıp yıkıyordu. Şam ve Mısır’da isyanlar başgöstermiş, İranlılar Osmanlı topraklarına saldırarak pekçok yeri kendi topraklarına katmışlardı. Hicaz’da ayaklanmalar birbirini takip etmişti.[8]

 

Saltanatının başında kahredici bir durumu kabul ile barışı sağlayabilen I. Abdülhamid, savaş zamanında devletin çeşitli bölgelerinde çıkmış isyanları bastırmak ve askeri sahada ıslahatta bulunmak durumundaydı. İsyanları bastırmak üzere Kaptan-ı Derya Cezayirli Hasan Paşa ve ıslahat yapmak için de sadrazam Halil Hamid Paşa görevlendirildiler.[9]

 

I. Abdülhamid devrinde padişaha bir dizi layiha sunulmuştu. Canikli Ali Paşa, padişaha sunduğu Tedâbirü’l-Gazevât başlıklı eserinde, askeriyeden ilmiyeye, üst düzey devlet görevlilerine ve yiyecekten satın alma işlemlerine kadar pek çok konuda ıslahat tavsiyelerinde bulunur. Baron de Tott, Baron von Brentano, M. Bonneval, General Karlo de Kotzi gibi yabancı uzmanlar sadrazam Halil Hamid Paşa’ya askeri ıslahatlara ilişkin layihalar sundu.[10]

 

 

 

Dipnotlar

[1]http://osmanlilar.gen.tr/1699-1923.asp(Erişim Tarihi 05.08.2013)

[2] Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu

[3] Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I, Anadolu Üniversitesi

[4] Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I, Anadolu Üniversitesi

[5]http://osmanlilar.gen.tr/1699-1923.asp(Erişim Tarihi 05.08.2013)

[6]http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BC%C3%A7%C3%BCk_Kaynarca_Antla%C5%9Fmas%C4%B1

[7] Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I, Anadolu Üniversitesi

[8]http://osmanlilar.gen.tr/1699-1923.asp(Erişim Tarihi 05.08.2013)

[9]http://osmanlilar.gen.tr/1699-1923.asp(Erişim Tarihi 05.08.2013)

[10] Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri  (1703-1876), Anadolu Üniversitesi