Islahat Girişimleri ve Vaka-i Vakvakiye(Çınar Vakası)(1956)

IV. Mehmed’in ilk yıllarında da yaşanan bunalımlara karşı bazı ıslahatlar yapılmak istenmiş ama bunların hepsinde çeşitli çıkar grupları harekete geçerek ıslahatları hükümsüz hale getirmiştir. Küçük yaştaki padişahın tahta geçmesinde aktif rol oynayan eski yeniçeri kethüdası Kara Murad Ağa (daha sonra Paşa) ile diğer ağalar devlet yönetimine, Büyük Valide Kösem Sultan da saraya egemendi. Ağaların tagallübü döneminde malî durum iyice yozlaştı. Ağalar, maaş olarak dağıtılacak paradan da kâr etmek amacıyla ayarı bozuk akçeleri sağlam akçelerle değiştirme yoluna gidince esnaf ayaklanıp Şeyhülislamı önlerine katarak saraya yürüdü (hurûc-ı ehl-i sûk) ve sonuçta sadrazam Melek Ahmed Paşa azledilerek Siyavuş Paşa veziriâzam tayin edildi (1651). Valide Turhan ile Büyük Valide Kösem arasındaki rekabetin de devrede olduğu bu dönemde ağaların hâkimiyetine son vermek amacıyla IV. Mehmed ulemayı ve sipahileri saraya davet etti, sancak-ı şerif çıkarıldı. Bunun üzerine ocak mensupları ağalarını terk edip sancağı şerifin altında toplandılar ve ağaların iktidarı sona erdi.[i]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[ii]

Tarhuncu Ahmed paşa, bütçede denkliği sağlamak, açığı kapatmak için eyalet valilerine vilayet gelirinden kendilerine maaş karşılığı ayrılan kısmın dışında kalanın “irsaliye” adı altında merkeze gönderilmesi, has, zeamet sahiplerinin gelirlerinin ihtiyaç fazlasının hazineye devredilmesi, rüşvet ve iltimasın kaldırılması gibi önemli tedbirler uyguladı. Böyle bir ortamda, bütçe işini hal yoluna koymak üzere önemli çalışmalar yapan Tarhuncu Ahmed Paşa, haksız isnatlarla idam edilmiştir. [iii]

 

Tarhuncu’dan sonra veziriazam olan ve Bağdat valiliği sırasındaki girişimci faaliyetleriyle geleneksel devlet adamı tipinden farklı bir portre ortaya koyan Derviş Mehmed Paşa da idarî mevkilerde değişiklik ve müsadere yöntemiyle hazinenin açıklarını gidermek şeklinde bazı tedbirler aldı. Ondan sonra ise, açıktan isyan etmemekle birlikte İstanbul’a karşı muhalif bir tavır takınmış olan İbşir Mustafa Paşa veziriâzamlığa getirilebilmiştir. İstanbul’a gelmeden önce ümeraya ve çeşitli görevlilere buyruklar göndererek ülkede düzeni sağlamaya girişen İbşir Paşa, İstanbul’da rakip gördüğü devlet adamlarını tasfiye ve mallarını müsadere etmiş, ancak muhaliflerini ve sipahi ve yeniçerileri yanına alan Kara Murad Paşa’nın hareketi üzerine altı ayı aşkın bir veziriâzamlıktan sonra idam edilmişti (1656). [iv]

 

1656 yılında sikkenin tağşiş edilmiş olması ve askerin bir kısmının ayarı bozuk akçe ile maaş alması bir kısmının ise hiç maaş alamaması sebebiyle isyan başladı. Züyûf akçe ile alışveriş yapmak isteyen askerin parasını esnaf almayınca gerginlik çıktı ve bu da giderek ayaklanmaya dönüştü. Atmeydanı’nda toplanan isyancılar, ısrarla IV. Mehmed’i ayak divânına davet ettiler. Sonunda ayak divanına çıkan hükümdardan durumdan sorumlu gördükleri saray ağaları dahil 30 kişinin idamını talep ettiler. Aşırı baskı altındaki Sultan Mehmed, önce bunların azli ve sürgününü önerdiyse de ısrar eden âsilerin istediği, dârüssaâde ağası ve kapı ağası dahil saray ağalarını öldürtmek zorunda kaldı. (4 Mart 1656). [v] Cesetler Atmeydanı'na götürülerek orada bulunan çınar ağacına asıldı.Katledilenler Sultanahmet’teki çınar ağacına asıldığından bu olaya Çınar Vak’ası(veya Vak’a-i Vakvakiye) denilmişti. Bu isyanla saray ağalarının nüfuzu kırılmış ama bu defa da ‘meydan ağaları’ diye anılan Kapıkulu sipahilerinin ağalarının tagallübü başlamıştır.[vi]

 

 

Dipnotlar

[i] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi

[ii]http://www.devletialiyyei.com/osmanli-devleti-sultanlari/sultan-iv-mehmed-han-1295.html

[iii] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi

[iv] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi

[v]Osmanlı Tarihi (1566-1739), Anadolu Üniversitesi

[vi] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi