II. Osman Döneminin Sonu
Yeniçerilerin Ayaklanması
Sultan Osman’ın, Hotin seferinde gayretsizliğini gözlemlediği kapıkulu askerleri aleyhinde bazı girişimlerde bulunmayıplanladığı söylentileri yayılmaya başladı.[1]Askeri alanda bazı yenilikler yapma fikri böylece gelişti. İşe Kapıkulu Ocakları ile başladı. Yaptırdığı sayımda, asker sayısının maaş defterindeki kişi sayısından az olduğunu anlayınca fazladan para vermeyi kesti. Bu durum da, daha önce fazladan gelen paraları kendi ceplerine atan zabitlerin, Sultan Genç Osman'a düşman olmalarına yol açtı. [2]
Aynı zamanda saray, harem ve ilmiye teşkilatlarını yeniden kurmak, yeni kanunlar çıkarmak gibi yenilikçi düşünceleri de vardı.[3]Öte yandan şeyhülislâmın yetkilerini kısması ve ulemanın arpalıklarını kesmesi ulemayı da muhalefet cephesine itmişti. [4] Kapıkulu Ocakları bu durumdan rahatsızdı ve bunu belli etmekten kaçınmıyorlardı.[5]
Anadolu, Suriye ve Mısır Türklerinden oluşturulacak bir ordu kurmayı planladığı, hac niyetiyle Hicaz’a gitme düşüncesinin, aslında bu tasavvuru gizlemeye matuf olduğu ileri sürüldü. II.Osman’ın yeni bir ordu oluşturma planı konusunda dönemin kaynakları söz birliği halindedir.[6]
Sultan Genç Osman'ın Halep, Erzurum, Şam ve Mısır Beylerbeylerine asker yazdırmak için gizli bir irade gönderdiğinin sarayda adamları olan yeniçeriler tarafından öğrenilmesi, bardağı taşıran son damla oldu. Sultan Genç Osman asker toplamak için Anadolu'ya bizzat kendisi gitmek istiyordu. Bu arada İstanbul'a, Dürzi lider Maanoğlu Fahreddin'in Lübnan'da bir isyan çıkardığı haberi geldi. Sultan Genç Osman bunu bir fırsat bilerek, isyanı bastırmak için Anadolu'ya gideceğini söyledi. Ancak Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es'ad Efendi, koskoca padişahın küçük bir isyan için Anadolu'ya gitmesine gerek olmadığını söyleyerek, Sultan Genç Osman'ın Anadolu'ya geçmesini engellemeye çalıştılar. Başka bir çaresi kalmayan Sultan Genç Osman, hacca gideceğini ilan etti. Daha önce hiçbir padişah hacca gitmemişti. Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es'ad Efendi çok uğraştılarsa da Sultan Genç Osman fikrinde kararlıydı.[7]
Buhranların Başlaması
[8]
Yeniçeri İsyanı ve Tahttan İndirilmesi
Sultanın hac yolculuğu için Üsküdar’a geçmesi üzerine 18 Mayıs 1622’de isyan bayrağını açan sipahi ve yeniçeriler, Atmeydanı’nda toplandılar. Asiler arasında sadece askerler değil, ilmiye mensupları ile İstanbul halkının bir bölümü de bulunuyordu. Kalabalık, II. Osman’ın hacca gitmemesini ve padişahın hocasının, kızlarağasının ve veziriazamın öldürülmesini istiyordu. Padişah, durumun kötüye gittiğini görünce hacdan vazgeçti. Ancak öldürülmesi istenen kişileri vermeyi reddetti. Atmeydanı’nda heyetin getireceği cevabı bekleyen kalabalık, uzun zaman geçmesine rağmen içeriden kimse çıkmayınca saraya yöneldi. Şimdi asilerin yeni hedefi II. Osman’ı devirmek ve yerine I. Mustafa’yı tahta çıkarmaktı. I. Mustafa, dört yıldır Harem’deki bir odada tutuluyordu. Asiler şehirdeki konakları yağmalayıp, hapishaneleri boşalttılar. Genç Osman durumun vahametini kavrayınca veziriazam ve kızlarağasını askere teslim etti. Ancak bu kişileri parçalayarak öldürenler tatmin olmadı. Askerler, I. Mustafa’yı padişah olarak tanıdıklarını ilân ettiler.[9]
I. Mustafa, ata binecek durumda olmadığından annesi ve cariyeleriyle birlikte bir arabayla Topkapı Sarayı’na götürülüp, tahta çıkarıldı. [10]
II. Osman’ın Öldürülmesi (1622)
İsyan sırasında Sultan Osman’ı ele geçiren caniler, reva gördükleri ağır ve kötü sözlerle Orta Cami’ye götürerek orada hapsettiler. Genç padişahın maruz kaldığı hakaretin haddi hesabı yoktu. Yeniçeriler, Sultan İkinci Osman’ın hayatına dokunulmayarak kafes hayatı yaşamasını istiyorlardı. Yeni Sadrazam Davud Paşa onu öldürtmek için cebeci başına emir verince, yeniçeri ağaları mani oldular. Osman Han hayatına kasd eden Davud Paşaya; “Behey zalim, ben sana neyledim? İki defa mucib-i katl cürmünü affedip öldürmedim, mansıb verdim, bana gadrin nedir?” diye bağırdı. Buna rağmen, Davud Paşa, cumadan sonra en güvendiği adamlarına Sultan Osman’ı Yedikule’ye götürerek boğmalarını emretti. Genç padişahı şehit 20 Mayıs 1622 de şehit edildi. Cenazesi cenaze namazını müteakip Sultanahmed Camiinde babasının türbesine defnedildi. [11]
Gençliğinin en parlak günlerinde tahta çıkıp, tecrübeli, akıllı ve sadık bir yardımcıya malik olmayışı, kendisine bu hazin sonu hazırlamıştı.[12]
Döneminin Değerlendirilmesi
Osmanlı Devletinde XVII. yüzyıl başında yaşanan değişimin etkileri toplumsal, askerî ve ekonomik alanlarda ağır sorunları beraberinde getirmişti. Buna karşı ilk köklü ıslahat hareketine II. Osman’ın (1618-22) teşebbüs ettiği belirtilir.II. Osman ise çocuk denecek yaşta başa geçmiş, devletin içinde bulunduğu karışıklık karşısında Hocası Ömer Efendi’nin de telkinleriyle esaslı bir ıslahat yapmak gerektiğine kani olmuştu.II. Osman’ın, neticede hayatına maloldu.[13]
Genç Osman’ın şehit edilmesi tarihimizin en acıklı olaylarındandır. Genç Osman’ın öldürülmesi, Anadolu’da bazı isyanların çıkmasına sebep oldu. Millet, padişahın öldürülmesini hiçbir zaman hazmedemedi ve onun katillerini nefretle andı. [14]
Dipnotlar
[1] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi
[2]http://tr.wikipedia.org/wiki/1620-1621_Osmanl%C4%B1-Lehistan_Sava%C5%9F%C4%B1
[3]http://tr.wikipedia.org/wiki/1620-1621_Osmanl%C4%B1-Lehistan_Sava%C5%9F%C4%B1
[4] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi
[5]http://tr.wikipedia.org/wiki/1620-1621_Osmanl%C4%B1-Lehistan_Sava%C5%9F%C4%B1
[6] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi
[7]http://tr.wikipedia.org/wiki/1620-1621_Osmanl%C4%B1-Lehistan_Sava%C5%9F%C4%B1
[8]http://www.devletialiyyei.com/osmanli-devleti-sultanlari/sultan-ii-osman-genc-han-1254.html
[9]Osmanlı Tarihi (1566-1739), Anadolu Üniversitesi
[10]Osmanlı Tarihi (1566-1739), Anadolu Üniversitesi
[11]http://osmanlilar.gen.tr/1566-1699.asp
[12]http://osmanlilar.gen.tr/1566-1699.asp
[13] Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi
II. Osman (1618-1622, 4 yıl)
