Genel bir kabulle, Anadolu’nun asırlar boyunca yetersiz bir nüfus kitlesine sahip olduğu söylenebilir. Bu, Osmanlı Devleti yanında Bizans İmparatorluğu ve Anadolu Selçukluları dönemi için de geçerli olan bir durumdur. [i]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[ii]

 

Anadolu´daki yerleşik hayatlarının gerçek başlangıcı Malazgirt Savaşı sonrasında başlamıştır. Bizansın geri çekilişi adım adım Anadolu´nun da İslamlaşmasını sağlamıştır. Moğol istilasından kaçanların 13. yüzyıldaki ikinci göç dalgası Anadolu´nun Türkleşmesinde yeni bir etki ortaya çıkarmış ise de bütün bu dönem boyunca bölgede nüfus azdır. Göç hareketi toplumsal ilişkiler açısından ortaya herhangi bir zorluk çıkmadan gerçekleşmiştir. Esas etnik unsuru teşkil edecek miktarda olan Türkmenlerin yayla hayatına, obalar halinde hayvancılık yapmaya düşkünlükleri, yerleşik hayatta şehir ve kasabalarda zirai üretim yapan, sanat ve ticaret ile uğraşan yerli halkların iktisadi faaliyetlerini engellemediği, tersine onları desteklediğinden, birbirini bütünleyen iktisadi faaliyetler birbirini tamamlayan bir yaşayışa imkân vermiştir. [iii]

 

Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi olan 14. yüzyıla gelinirken Bizans’ın siyasal-idari coğrafyasındaki küçülme ve ekonomik bakımdan durgunluğuna paralel olarak nüfusunda da sürekli bir azalma söz konusudur. Bu dönemin süreklilik arzetmesinin gerisinde salgın hastalıklar, savaşlar, kıtlıklar gibi önemli sebepler vardır. Haçlı seferleri ile Anadolu ve İstanbul’un yaşadığı istilalar bu durumun insan elinden kaynaklanan en önemli nedenidir. Anadolu’nun İslamlaşma süreci ve buna karşılık olarak ortaya çıkan Bizans gerilemesi yoğun olmayan bölge nüfusunu daha da düşürmüştür. Hızla gerçekleştirilen Türk yerleşimi bile Bizans’ın terk ettiği bölgelerdeki genel nüfus yoğunluğunu yeterli seviyeye ulaştıramamıştır. 14. yüzyıldaki nüfus durgunluğu, talep yetersizliği yolu ile mal fiyatlarını etkileyerek iktisadi durgunluğu ortaya çıkaran bir etki oluşturmuştur. Bu dönemde Anadolu nüfusunun 4-5 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir. Kaynaklar nüfus artışına rağmen yetersizliğinin 15. yüzyılda da belirgin şekilde devam ettiğini göstermektedir.[iv]

 

Rumeli’ye geçiş Orta ve Doğu Anadolu başta olmak üzere uzun bir dönem bu bölge nüfusunda önemli etkiler bırakmıştır. En önemli etki, nüfus seyrelmesidir. Yerleşik hayata dayalı bir yapılanma oluşturan devlet Anadolu içinde yeni oluşan yerleşim birimleri için konar-göçer aşiretlerin mevcut kasabalar ve yeni teşkil olunan köylere topluca iskânı dönemini başlamıştır. [v]

 

 

 

Kaynaklar

[i] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[ii] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[iii] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[iv] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[v] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi