Nüfus Miktarı

16. yüzyılda itoplumsal sistemin siyasal-idari, ekonomik ve sosyal açıdan düzen ve istikrar kazanmasının bir göstergesi olarak nüfus artışı dönemidir.Verilere göre Kanuni Sultan Süleyman döneminde Mısır, Irak ve Tuna ötesi bölgeler hariç tutulup bugünkü Türkiye sınırları dikkate alındığında 12-13 milyon insan yaşamaktadır. Tahminlere göre nüfus yüzyıl sonlarına doğru dönem başına göre % 40 kadar artmıştır. Tarihçi Ömer Lütfi Barkan’agöre 16. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti’nin tamamının (Mısır ve Kuzey Afrika dahil) nüfusu 30-35, Fransız Tarihçi Fernand Braudel’e göre ise 20-22 milyondur.[1]

 

 

 

 

 

 

 

 

[2]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Türkiye Nüfusu (1520-1530)[3]

 

 

 

 

 

 

 

 

Müslim/Gayrimüslim Oranı

Osmanlı Devleti daha kuruluşundan itibaren önemli miktarda gayrimüslim nüfus barındıran bir devlet olmuştur. Nitekim XVI. yüzyıl ortalarında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (Mısır, Irak ve Tuna ötesi bölgeler hariç, bugünkü Türkiye topraklarında), nüfusun % 41,1’i gayrimüslimdir. Verilere göre nüfusun dini gruplar itibariyle bölgesel dağılımına bakıldığında, Anadolu nüfusunun % 93’ü, Rumeli nüfusunun da % 21’i müslümanlardan müteşekkildir. Buna göre gayrimüslim nüfus büyük bir ağırlıkla Rumeli’de yaşamaktadır. Bu hususta, 19. yüzyıl ikinci yarısına kadar kayda değer bir değişim sözkonusu değildir.[4]

 

İmparatorluk nüfusu, 1520-1555 yıllarına ait tahrîr defterlerine göre, Küçük Asya'da (Anadolu, Karaman, Zulkadıriye, Diyar- bekir ve Rum vilâyetleri) 1.032.425 hâne, Rumelîrde 1.111.799 hâne'dir. Rumeli'deki nüfusun 832.707 hânesi Hıristiyan, 194.958 hanesi, yani yüzde 18'i Müslüman'dır.[5]

 

 

 

 

 

 

 

 

Türkiye Nüfusunun Dini Gruplar İtibariyle Dağılımı (1520-1530)[6]

Barkan'ın tahrîr defterlerine göre yaptığı nüfus haritasında, Serez-Niğbolu hattının doğusundaki bölgede Türkler 16. yüzyılda çoğunluktadır. Bunun yanında, uc (serhad) bölgelerinde ve istilâ yolları üzerindeki şehir ve kasabalarda yoğun Türk toplulukları göze çarpar. Eski Osmanlı uc şehirlerinde, Serez, Yenişehir, Üsküp, Saray-Bosna'da Müslümanlar çoğunlukta olup bunların da çoğunluğu dükkân ve işyeri sahibi esnaf ve tüccârdan oluşuyordu. Eskiden Balkan tarihçileri, Müslüman Türkler Balkanlar'da askerî bir egemen sınıf olarak varlıklarını sürdürmüşler iddiasında idiler. Bu iddiayı, Osmanlı arşiv belgelerini incelemiş hiçbir tarihçi artık onaylayamıyor. Tahrîr defterlerinde, Müslümanların çoğunluğu çiftçi olup Hıristiyan çiftçiler gibi vergi veren reâya sınıfı içinde sayılmışlardır. Buna karşılık, Osmanlı idaresi altında askerî sıfatını taşıyıp birtakım ayrıcalıkları bulunan Hıristiyan grupları vardır.[7]

 

Şehirleşme

Genel olarak Osmanlı nüfusunun % 80’den fazlası kırsal alanda, % 20 kadarı da şehirlerde oturmaktadır. Kırsal alanda yaşayanların % 20’ye yakın kısmı da konar-göçerdir.Büyük Kaçgun, kurulu bu düzeni bozduğu için büyük miktarlarda köy boşalmalırı ortaya çıkmış, insanlar düz arazilerden uzaklaşarak daha dik yerlere ve yamaçlara, eşkıyanın ulaşmakta zorlanacağı yerlere yerleşmeyi tercih etmişlerdir. Merkezî otoritenin güvenliği sağlayıp harap kalan kırsal bölgeleri tekrar şenlendirebilmesi için 19. yüzyılı beklemesi gerekmiştir. [8]

 

İstanbul, Bursa, Edirne, Sofya, Selânik, Atina gibi önemli şehirler bir yana bırakılırsa, şehirler az nüfusludur (genellikle 2.000 hâne altında); Rumeli'de en büyük şehirlerden Selânik 4.803, Atina 2.297, Niğbolu 1.343, Serez 1.093 hâne idi. Bizans'ın son dönemlerinde ancak 30-40 bin nüfusu olan İstanbul, Fâtih'in büyük çabaları sonucunda 1478'de yapılan bir sayıma göre4 14.803 (8.953'ü Müslüman) hâne ile Balkanlar'ın ve Anadolu'nun en büyük şehri durumuna geldi (hâneyi 4 nüfus kabul edersek bu 60.000 kişi olur, yergiden muâf olanlar eklenirse 70.000). 16. yüzyıl başlarında şehrin nüfusu 80.000 hâne'yi aşkındır. 17. yüzyıl sonlarına doğru İstanbul, yarım milyonu aşan nüfusu ile Avrupa ve Orta-Doğu'nun en büyük şehri oldu.[9]

 

 

 

 

Dipnotlar

[1] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[2] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[3] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[4] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[5] Devlet-i Aliyye, Halil İnalcık

[6] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[7] Devlet-i Aliyye, Halil İnalcık

[8] Osmanlı İktisad Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[9] Devlet-i Aliyye, Halil İnalcık