Lale Devri (1718-1730)
Çözüm Arayışlarının Başlaması
18.yüzyılın başında Osmanlı devlet adamlarının pek çoğu, son 15 yıl dört cephede savaşıldıktan sonra 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması’yla alınan kötü sonuçlar sebebiyle, önce devletin iç durumunun düzeltilmesi gerektiği fikrinde birleşmişti. Ancak bu şekilde devletin kaybettiği toprakların geri alınmasının mümkün olabileceğine inanılmaktaydı.[1]
III. Ahmet döneminde devlet erkânı, Pasarofça yenilgisinden sonra Avrupalıların üstünlüğünün nedenlerinin araştırılması gereği üzerinde durarak Osmanlının Avrupa tarzındaki ilk yenileşme hareketini başlattı. Bu amaçla Damat İbrahim Paşa döneminde Avrupa’ya gönderilen elçilerin sayısı artırıldı. Bu elçiler diplomatik ilişkileri sürdürmenin yanı sıra Avrupa’nın kültür, sanat, sanayi, tarım ve askeriyesi hakkında incelemeler de yaparak Saray’a raporlar sunmaya başladı.[2]
Lale Devri
Bürokrat kökenli olan Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa, 1718’deki Pasarofça Antlaşması’ndan sonra yaklaşık 35 yıldır süren savaş dönemine son verdi. Barış, eğlence ve yenileşme dönemini başlattı. Böylece 1683’ten bu yana süre gelen savaş ve karışıklıklar bitip, 1730 yılına kadar sürecek olan 12 yıllık Lale Devri başladı.[3]
Lale Devri’nin en önemli özelliği Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk defa yüzünü Batı’ya dönmesidir. Daha önce yapılan ıslahat faaliyetlerinde Osmanlı’nın geçmişi örnek alınırken, bu dönemden sonra yavaş yavaş Avrupa örnek alınmaya başlandı.[4]
Avrupa devletlerinin İstanbul’daki elçileri ile düzenli ilişki kurdu. Ayrıca Osmanlı tarihinde ilk kez Avrupa devletlerine uzun süreli ve gittiği yerler hakkında analiz yapmak için elçi gönderdi. Elçiler sadece askerî ve ticarî antlaşma yapmaya gitmemişlerdi. Avrupalı devletlerin askerî gücü ve devlet yapısı ile ilgili de bilgi edineceklerdi. İbrahim Paşa 1719’da Viyana’ya, Yirmisekiz Mehmed Çelebi 1720’de Paris’e, Nişli Mehmed Ağa 1722’de Moskova’ya elçi olarak gittiler. Elçiler gittikleri yerde gördüklerini anlatan raporlar hazırlayarak, sadrazama sundular. Artık dışarıya bakmayan Osmanlı dönemi sona ermişti.[5]
Avrupa’ya giden elçilerimizden, özellikle Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin 1720-1721 tarihli Fransa Sefaretnâmesi, edebî ve tarihî kıymetinin yanı sıra Osmanlı toplum yaşantısına yaptığı tesir açısından da önemlidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’ya bakışının değişmesinde önemli rol oynamıştır.[6]
Yirmisekiz Mehmed Çelebi [7]
Matbaa ve Değişim
İbrahim Müteferrika, Macaristan'da dünyaya geldi (1674). İkinci Viyana kuşatmasından sonra Osmanlılara esir düştü (1692). Müslüman oldu ve Türkçe öğrendi. Osmanlı Devleti'nde "Müteferrika" rütbesine kadar yükseldi. Bu rütbede bulunanlar, padişahların ve sadrazamların mektuplarını götürürlerdi.[8] İstanbul'da matbaa kurmaya çalışan Said Efendi'yle tanıştı. Birlikte gayret gösterdiler. Said Efendi'nin babası Yirmisekiz Mehmed Çelebi den ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa'dan yardım gördüler. Sultan III. Ahmed de çalışmalarını destekledi. Sonunda matbaa İstanbul'da kuruldu (1727).[9]İbrahim Müteferrika 1745 yılında öldü. Galata Mevlevihanesi'nde gömülüdür.[10]
III. Ahmet, matbaanın kurulmasının yanında çeviri faaliyetlerini de desteklemiştir. Damat İbrahim Paşa’nın 1720 yılında kurduğu otuz kişiden oluşan tercüme heyeti, Osmanlılarda devlet tarafından kurulan ve maaşlarını hazineden alan ilk entelektüel teşebbüs olması sebebiyle ayrı bir öneme sahiptir. [11]
Çeşitli dillerden eserler Türkçeye çevrildi. Nedim’in de içinde bulunduğu tercüme heyeti Müneccimbaşı ve Aynî tarihlerini Arapçadan Türkçeye çevirdiler. Arapça ve Farsçadan çevirilerin yanı sıra Batı dillerinden astronomi, fizik, felsefe gibi konulara ait eserler de tercüme edildi. [12]
Avrupa’dan sadece ihtiyaç duydukları teknolojik gelişmeleri alan Osmanlılar, XVIII. asırdan itibaren Batı biliminden selektif aktarmalar yapmaya, bilim geleneğinde İslam geleneğinden Batı bilimine tedrici bir şekilde geçmeye başlamışlardır. Yazılan eserlerde ve çevirilerde ilk kez modern matematik ve fizikle ilgili bilgiler verilmiştir.[13]
Dipnotlar
[1] Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I, Anadolu Üniversitesi
[2] Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-I, Anadolu Üniversitesi
[3] Osmanlı Tarihi 1566-1789, Anadolu Üniversitesi
[4] Osmanlı Tarihi 1566-1789, Anadolu Üniversitesi
[5] Osmanlı Tarihi 1566-1789, Anadolu Üniversitesi
[6] Osmanlı Tarihi 1566-1789, Anadolu Üniversitesi
[8] Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu
[9] Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu
[10] Resimli Osmanlı Tarihi, Yavuz Bahadıroğlu
[11]XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatı, Anadolu Üniversitesi
[12] Osmanlı Tarihi 1566-1789, Anadolu Üniversitesi
[13]XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatı, Anadolu Üniversitesi
III.Ahmed (1703-1730, 27 yıl)
