İttihat Terakki’nin Siyasi Faaliyetleri

Eski rejiminin bütün izlerini devlet kadrolarından silmek isteyen ihtilâlciler, zaman geçirmeksizin bürokraside büyük bir tenkisata (kesinti) başladılar. İhtilâlin ardındanbaşlayan bu çabalar, 31 Mart olayından ve padişahın tahttan indirilmesinden sonra hızlanıp radikalleşti. 30 Haziran 1909’datenkisat için özel bir kanun çıkarılarak yapılan uygulamalara hukuki bir zemin hazırlandı. Kanuna uygun olarak her nezaret ve dairede bir Meclis-i Âyan üyesininbaşkanlığında bir komisyon oluşturuldu. Bu komisyonlar memur dosyalarını inceleyip kendilerince o dairenin gerçek ihtiyacı olan memur sayısını belirledi; ihtiyaçfazlası memurlar emekliye sevk edildi veya işten çıkarıldı.Pek çok memur eski rejimin adamı veya hafiye olduğu iddiasıyla emeklilik vetazminat hakkı olmaksızın işten atıldı. Dönemin İngiltere sefirinin verdiği rakamlara göre işten çıkarılan veya emekli edilenlerin sayısıyaklaşık olarak 27.000’di. Busayı abartılı olsa bile, yine de bu dönemde yaşanan mağduriyetin büyüklüğü hakkında bize bir fikir verebilir[1].

 

1909-1913 yılları arası, İttihat ve Terakki’nin askerî kanadının başını çeken Enver Bey (Paşa)’in sahne gerisinden yönettiği köklü askerî düzenlemelere tanıklık etti.Bu düzenlemelerin görünürdeki amacı, II. Abdülhamid’in ihmal ettiği ve iyi yönetmediği iddia edilen orduyu daha etkin hale getirmekti. Bunun için öncelikleyapmak istedikleri Abdülhamid’e yakın üst komuta heyetini tasfiye ederek yerlerine Harbiye mezunu(mektepli)genç subayları atamaktı. Komuta heyetinde de ciddi bir tasfiyeye gidildi. Ordunun en tepesinde bulunan ve bir kısmı alaylı olan yaşlı paşalar hem geçmişteSultan Abdülhamid’e yakınlıkları hem de yeterince gayretli ve ehil olmadıkları gerekçeleriyle yeni dönemin istenmeyen adamları haline gelmişti. 7 Ağustos 1909’da yürürlüğe giren “Askerî Rütbelerin Tasfiyesi Kanunu” ve bunu takiben çıkarılan tamamlayıcı ikinci bir kanunla, binbaşı ve üzerindeki rütbelerde bulunan kara ve deniz subaylarıyla generallerden pek çoğu emekliye sevk edildi veya askerlikten uzaklaştırıldı.Eski dönemdeII. Abdülhamid’e hafiyelik (ajanlık) yaptığı iddia edilenler, ahlâkî sebeplerle askerlik mesleğine lâyık görülmeyenler ve mektepli ve alaylı olmadığı halde iltimaslakendilerine yer bulduğuna kanaat getirilenler ordudan uzaklaştırıldı. Bazıları isesadece İttihat ve Terakki muhalifi oldukları için Enver Bey’in hazırladığı söylenentasfiye listesine girmişlerdi.[2]

 

Cemiyet 22 Eylül 1909’da Selanik’te bir gizli kongre daha düzenledi. Mustafa Kemal bu kongreye Trablus delegesi olarak katıldı. Bu kongrede yaptığı konuşmasında partiyi tenkit etti. Cemiyet içinde zabitlerin (subayların) bulunmaması gerektiğini, siyasetle uğraşanların ise askerlik görevini bırakması gerektiğini söyledi. Aksi halde askerî emir-komuta zincirinin, cemiyetin hiyerarşisi ile karışacağını ve askerî disiplinin sekteye uğrayacağını öne sürdü. Ona göre cemiyet, komita hüviyetinden çıkmalı ve partileşmeliydi. Birçok parti yöneticisi Mustafa Kemal'in görüşlerine katılmadı. Sadece daha önceki kongrede aynı fikri savunmuş olan Kâzım Karabekir destekledi. Bu tarihten sonra Mustafa Kemal siyaseti 1923'e dek bırakmış, sadece askerlikle ilgilenmeye başlamıştır.[3]

 

İttihat Terakki’ye Muhalefet

Cemiyet zamanla içinde birliği sağlamakta güçlük çekmeye başladı.[4]Gaye ve programları ayrı olmakla birlikte, müşterek tarafları İTC’ye muhalefet olan partiler ortaya çıktı:

• Fedakaran-ı Millet Cemiyeti 1908 yılında kuruldu, 1909 yılında kapatıldı.

• Osmanlı Ahrar Fırkası, 1908’de kuruldu. 31 Mart dolayısıyla takibata uğradı. 1910 yılında feshedildi.

• Fırka-i İbad, 1908 yılında kuruldu. Sosyalist eğilimliydi.

• İttihad-ı Muhammedi, 1909 yılında kuruldu. Muhafazakâr görüşlüydü.

• Ahali Partisi, 1910’da kuruldu. İTC’ye şiddetli muhalefeti ile ünlendi.

• Osmanlı Sosyalist Partisi, 1910’da kuruldu.

• Hürriyet ve İtilaf Partisi, 1911’de kuruldu.

 

Kısa zaman sonra mecliste ve meclis dışındaki İTC’ye muhalif tüm siyasi parti ve oluşumlar bu parti altında birleşti. Mecliste 100’den fazla mebusla temsil edilir hale geldi.[5]

 

 

 

Dipnotlar

[1] Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri (1876-1918), Anadolu Üniversitesi

[2] Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri (1876-1918), Anadolu Üniversitesi

[3]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ttihat_ve_Terakki_Cemiyeti

[4]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ttihat_ve_Terakki_Cemiyeti

[5] Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu