Kuzey Steplerinde Osmanlılar

Osmanlıların Kuzey taraflarına gösterdikleri ilgi himayeleri altındaki Kırım Hanlığı’nı ve onun ezelî düşmanı Moskova Knezliği’ni dolaylı da olsa etkilemeye başlamıştı. 1530’lara kadar Moskova büyük bir tehlike olarak görülmemişti. Hatta Osmanlılar, XV. yüzyılda Altın Orda Hanlığı’nın ortadan kalkmasıyla ortaya çıkan siyasî birlikler arasındaki cepheleşmede Kırım-Moskova bloğunu destekledikleri gibi II. Bayezid, III. İvan’a ticaret serbestîsi dahi vermişti. Fakat daha sonra Altın Orda Hanlığı’nın mirası için Kırım ve Knezlik arasında başlayan çekişmede taraftar oldular. Osmanlıların da desteğini alan Sahib Giray Han Kazan Hanlığı’nı elinde tutmak için giriştiği uğraş sonunda 1538’de Kırım Hanı oldu. [i]

 

Karadeniz’i bir Türk gölüne dönüştürecek ilk faaliyetlere Fatih Sultan Mehmed döneminde başlanmıştı. Sultan Süleyman’ın 1538’de çıktığı Kara Boğdan Seferi Karadeniz’in ticarî önemi büyük kuzeybatı limanlarını koruma altına almak gayesini gütmekteydi. Bu aynı zamanda ileride Osmanlıların da kuzey stepleriyle doğrudan ilgilenebileceği bir adımın atılmasına yol açtığı gibi Karadeniz’in bir Türk gölü haline gelmesini sağladı. Günümüz Moldavya’sına yönelik bu askerî harekât ile Boğdan voyvodasının merkezi zapt edilerek Prut ve Özü Nehri arasındaki bölge ele geçirildi. Boğdan yolunun emniyetini temin için bölgedeki askerî istihkâmlar arttırıldı. Kiev’den inen yolların kontrolü sağlandı. Böylece Kırım Hanlığı’nın yanı başında Osmanlı kontrol noktaları oluşturuldu. Bu gelişmeler sonraki yüzyıllarda bu bölgenin önemini daha çok arttıracaktı. [ii]

 

Moskova Knezliği’nin gücü de giderek artmaktaydı. Çar unvanını alan IV. İvan (Korkunç İvan) 1552’de Kazan’a, 1554-1556 arasında ise Astarhan’a hâkim olarak Hazar’ın kuzeyinden geçen ve Kırım’a inen yolların kontrolünü ele geçirmiş oldu. 1559’da ilk defa Rus Kazakları Azak’a ve Kırım sahillerine saldırdılar. Bu gelişmeler Orta Asya’ya uzayan tarihî ticaret yolları ve hac güzergâhının kesintiye uğramasına sebep olduğundan Osmanlı merkezine bu konuda pek çok şikâyet ulaşmaya başladı.[iii]

 

Kafkasya’da Rus tehlikesi açıkça hissediliyordu. Osmanlılar, Kazan ve Astarhan’ın düşüşünden sonra kuzeyde yeni bir rakibin ortaya çıktığını gördüler. Astarhan’a yönelik sefer hazırlıklarına girişildiğinde ise artık Osmanlı tahtında Sultan Süleyman hüküm sürmüyordu. [iv]

 

 

Dipnotlar

[i] Osmanlı Tarihi (1300-1566), Anadolu Üniversitesi

[ii] Osmanlı Tarihi (1300-1566), Anadolu Üniversitesi

[iii] Osmanlı Tarihi (1300-1566), Anadolu Üniversitesi

[iv] Osmanlı Tarihi (1300-1566), Anadolu Üniversitesi