Anlaşmanın Önemi ve Sonuçları

Osmanlı ve Rus İmparatorluğu’nun temsilcileri, 21 Temmuz 1774 tarihinde Bulgaristan’ın Küçük Kaynarca kasabasında Avrupa diplomasi tarihinin en önemli ve en ünlü antlaşmalarından birini imzalıyorlardı. 

Böylece Rusya ilk defa kısıtlı da olsa, Karadeniz kıyısında tutunacak küçük bir yer ele geçirmiş oluyordu. Rusya’nın sağladığı en önemli kazanç da toprak kazanımı değildi. 16. yüzyılın sonundan itibaren Karadeniz, Osmanlıların dışındaki gemilere kapalıydı. Rusya bu antlaşma ile Karadeniz’de Rus gemilerinin seyrüsefer özgürlüğünü kazanıyor, normal tip ve büyüklükte olma şartıyla Rus ticaret gemileri İstanbul ve Çanakkale boğazlarından serbest geçiş hakkına kavuşuyordu.

​

Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya, İstanbul’da bir Ortodoks kilisesi inşa etme, muğlak ve potansiyel olarak tehlikeli bir deyimle Ortodoks kilisesini ve “ona hizmet edenleri" temsil etme hakkını almıştı. Hepsinden önemlisi nüfusunun büyük bir çoğunluğu Müslüman olup üç yüzyıldan uzun bir süredir Osmanlı egemenliğindeki Kırım Hanlığı da bağımsız bir devlet haline geliyordu. 

​

Yine de Bâbıâli bu maddeleri istemese de antlaşmayı onaylamaya zorlanmıştı. Bunun nedeni, 1768 Ekim’inde alelacele Rusya'ya savaş açan Osmanlıların savaşta tam bir hezimete uğramasıydı. Savaş boyunca Rusların, karada ve denizde askerî açıdan üstün olduğu da ortaya çıkmıştı.

​

Bâbıâli o kadar ağır bir yenilgiye uğramıştı ki, Rusya’nın 1774 yılında dayattığından çok daha ağır koşulları kabul ettirmesi mümkün gibi gözüküyordu. Rusya’nın daha fazla ısrar etmemesinin en önemli nedeni 1773-1775 yılları arasında ülkenin güneydoğusunda Pugaçev liderliğinde çıkan büyük köylü ve Kazak isyanıydı.

​

Savaş sırasında Osmanlı İmparatorluğu’nun tehlikeli bir zaafı daha ortaya çıkmıştı. Uzun süreden beri, Osmanlı ordusu etkinliğini kaybediyordu. İmparatorluk ordusu ağırlıkla tımarlı sipahi sistemine dayanıyordu; böyle bir ordunun eğitilmiş, düzenli bir ordu karşısında etkili olması düşünülemezdi. Düzenli sipahilik de çöküşe geçmişti.

​

14. yüzyılda kurulan bir piyade sistemi olan Yeniçerilik, çöküşe geçmiş, Yeniçeriler ayrıcalıklı bir kasta dönüşmüştü. 18. yüzyılın sonlarında Yeniçeri Ocağı üyelerinin çoğunu zanaatkâr ve tüccarlar oluşturuyordu; sadece adı asker olan ve sadece kendi vatandaşlarını korkutan bir güç hâline gelmişti. Disipline sokulamayan Yeniçeriler, özellikle başkent İstanbul’da kamu düzenini sürekli tehdit eden bir güce dönüşmüştü. Çok sayıda Osmanlı Sultanı Yeniçeriler tarafından tahttan indirilmiş ve hatta öldürülmüştü. Kendi ayrıcalıklarını korumada gösterdikleri kararlılık, Yeniçerileri gerçek bir askerî reformun önünde duran aşılmaz bir engele dönüştürmüştü. Osmanlı ordusu teknik açıdan olağanüstü geriydi, askerî topçuluk ve mühendislik standartları, Avrupa veya Rusya standartlarının çok gerisinde kalmıştı. 

​

Osmanlı donanması da teknik açıdan geri kalmıştı. Donanmaya genellikle yetersiz ve gelişigüzel biçimde personel alınıyordu, gemilerin yönetimi de Türklerde değil, adalardan ve Ege kıyısından gelen Yunanlılardaydı. Avrupa ülkeleri donanmaları içinde Osmanlı donanmasının, 1768 savaşı öncesindeki elli yıl boyunca önemli bir savaşa katılmayan tek donanma olması da, donanmanın etkisizliğini artırıyordu. 

​

1768-1774 felaketlerinden önce de bazı Osmanlıların, imparatorluğun ayakta kalması için değişime hatta kökten değişikliklere gerek duyduğunun farkında olduğu bilinmektedir. Sadrazam İbrahim Paşa uzun görev süresi sırasında, Fransız kurum ve yönetim biçimlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na nasıl uygulanabileceğini araştırmak üzere Fransa’ya inceleme heyeti göndermişti. 

​