Mimari 14yy | osmanlilar

Zaviyeli Camiler

Şeyh ve müritler 14. yy ile 16. yy arasında, özellikle Hıristiyan ahalinin bulunduğu yerlerde inşa edilmiş zaviyeleri veya - Semavi Eyice’nin tanımlamasıyla- zaviyeli camileri kullanmaktaydı. 14. yüzyılda Anadolu’da seyehat eden İbn Batuta bu tür zaviyelerde konuk edilmiştir. Osmanlı Beyleri zaviyeli camileri kendi külliyeleri içinde inşa ettirmekteydi. Ancak İmparatorluk düzenine geçilip merkezi bir yönetim kurulduktan sonra bu tür kurumlara gereksinim duyulmamıştır. Bu zaviyeler yerine merkezi yönetimin sistemli organizasyon örneğini alarak kurumsallaşan tekkeler gelmiştir. [i]

İznik Orhangazi İmareti (1325) ile Bilecik Orhangazi İmareti (14. yy) bu tipin ilk; Çelebi Mehmet zamanında külliye olarak inşa edilen Bursa Yeşil Camii, en gelişmiş örneğidir. [ii]

Nilüfer Hatun İmareti, İznik[iii]

Bursa Yıldırım Camii(1400), Bursa Muradiye Camii(1426), Edirne Muradiye Camii(1436) bu plan tipinin görüldüğü diğer örneklerdir. [iv]

Bursa Yıldırım Camii[v] Bursa Muradiye Külliyesi [vi]

Bursa Yeşil Camii (1419-1424)

Çelebi Sultan Mehmet tarafından Mimar Hacı İvaz bin Ahi Bayezid’e yaptırılmıştır. Erken Osmanlı döneminin gerek mimari gerekse süsleme sanatları bakımından en önemli yapılarından biridir. Süslemeden sorumlu usta, Nakkaş Ali Bin İlyas Ali olup, çini ustalarından Mehmet El Mecnun ve Türbenin de ustası olan Ahşap kapı ve pencere kanatlarını yapan marangoz Tebrizli Ali Bin Hacı Ahmet adı kitabede adı geçen ustalardır. Yeşil Camii Türbe ve medresesiyle bir külliye’dir. Yapı iç mekânda kaliteli çini örneklerini bulundurur. Özellikle mihrap, Hünkâr Mahfili alt kattaki mahfillerin kabartma figürlü renkli sırlı çinileri kaliteli işçilik ve desen özellikleri ile çok önemlidir.[vii]

Tek Üniteli Camiler

Erken Osmanlı Dönemi’nden günümüze gelen yapıların çoğunluğu dini mimari örnekleridir. Bursa ve Edirne bu dönemin iki önemli başkenti olarak değerli örneklere ev sahipliği yapar.[viii]

İznik Hacı Özbek Camii (1333): Bilinen en erken tarihli Osmanlı camisidir. Osmanlı mimarlığı, Hacı Özbek Camii’nden başlayarak kubbeli ana mekânı geliştirmek ve onu tüm yapıya hakim kılabilmek için çeşitli denemeler ve arayışlar içerisine girmiştir. [ix]

İznik Yeşil Camii (1378-1392)

I. Murad’ın veziri Çandarlı Halil Hayrettin Paşa’nın emriyle, mimar Hacı Bin Musa tarafından yapılmıştır. Osmanlı mimarisinde ilk mermer mihrap bu yapıdadır. Yapı adını dış cephe ve minaresindeki firuze renkli çinilerinden alır.[x]

İznik Hacı Özbek Camii [xi] İznik Yeşil Cami[xii]

Bursa Ulu Camii (1399)

Erken dönem Osmanlı Mimarisinin en anıtsal yapısıdır. İnşaatına I. Murad Hüdavendigar tarafından başlanmış olup, 1399’da Yıldırım Bayezid döneminde tamamlanmıştır. 20 kubbe ile örtülü mekânlara bölünmüştür. Caminin içinde mermer bir şadırvan yer alır. Yapının içinde çok azı orijinal kalan yazı ve kalem işi süslemeler mevcuttur. Ahşap minberinde tarih belirten bir kitabesi mevcuttur. Kitabede Yıldırım Bayezid’in tarih kitabesi ve yapan usta’nın adı yazılıdır. Kitabede 802 (1399-1400) tarihi ve ahşap minberi yapan Hacı Mehmet bin Abdülaziz el- Dıkki isimli usta ismi yer alır.[xiii]

Bursa Ulu Camii[xiv]

Edirne Eski Camii (1414)

1414’de Emir Süleyman Çelebi tarafından inşası başlayan yapı, Çelebi Sultan Mehmet döneminde tamamlanmıştır. Konyalı Hacı Alaaddin isimli mimar tarafından inşa edilen bu cami, Ulu Camii unvanını taşımamakla birlikte, erken dönem Osmanlı mimarisinin Edirne’deki en büyük yapısıdır. Plan özellikleri açısından Bursa Ulu Camii’ne benzerlik gösterir. Çok kaliteli mermer işçiliği gösteren minberi mevcuttur.[xv]

Edirne Ulu Camii[xvi] Edirne Ulu Camii [xvii]

Sosyal Yapılar

Anadolu Selçuklu Dönemi’nde büyük bir gelişim gösteren medrese mimarisinin genel olarak Osmanlı devrinde de sürdürüldüğü görülür. İznik Süleyman Paşa Medresesi(1331) en erken tarihli Osmanlı medresesi olarak kabul edilmektedir. Bursa’daki Yıldırım(1399), Yeşil(1413-1424) ve Muradiye (1425-1426) Külliyelerinin medreselerinde açık avlu ve kubbeli dershane odaları bulunur.[xix]

Ticaret yapıları beyliğin gelişme hızına göre 15. yüzyıldan sonra çeşitlenmeğe başladı. Yıldırım Beyazıd döneminde inşa edilen Bursa Bedesteni bunlardan biridir. İçerisinde ipekli kumaş, halı ve altın gibi kıymetli malların satıldığı Bedesten aynı zamanda kentin bankası ve borsası gibi kullanılırdı. Gizli taş bölümleri bulunan bu yapılarda tehlike anlarında veya yangınlarda altın ve para saklanırdı. Yüzyıllar boyunca değişmeyen bir plan tipi gösteren bu tür yapıların kapıları geceleri kilitlenir gündüzleri açılırdı; etrafında dükkânlar oluşurdu. [xx]

Kozahan, Bursa[xxi]

Osmanlı mimarisinde konaklama yapıları olan han-kervansaray gibi yapılar çoğunlukla vakıf sistemine bağlı olarak nitelendirilirler. Erken dönemden itibaren Osmanlı Devletinde önemli kentlerde dini merkezlerin çevresi yoğun ticaret alanları olarak gelişir. Pazar yerleri, çarşı ve arastalar (aynı meslek grubundaki esnafın bir araya toplandığı sıra dükkânlar olarak düzenlenen çarşı) burada yer alır. [xxii]

Osmanlı Mimarisinin farklı işlevine göre planlanan bir diğer yapı hamamlardır. Bursa’da Orhan Bey’in inşa ettirdiği çifte hamam klasik hamam planındadır .[xxiii] Erken Osmanlı hamamlarının İznik İsmail Bey Hamamı (14.yy) önemli örneklerdendir. [xxiv]

Şifahane, sağlık hizmetleri vermek üzere inşa edilen yapılar. Şifahaneler medrese yapı tipine benzer olarak inşa edilirler.[xxv] Osmanlıların ilk sağlık yapısı 1399-1400 yıllarında yapılan Bursa Yıldırım Şifahanesi’dir. [xxvi]

Türbeler

Anadolu Selçuklu devrinin mezar yapıları bazı farklılık ve değişikliklerle Osmanlılarda da devam eder. Osmanlı türbeleri tek katlı ve çoğunlukla çokgen planlı ve dıştan kiremit kaplı kubbe örtülüdür. İznik Sarı Saltuk Türbesi(14.yy), İznik Kırgızlar Türbesi (14.yy) önemli örneklerindendir. Bursa Yıldırım Beyazıd Türbesi(1406) Osmanlı türbe mimarisinin önünde revaklı bir bölüm bulunan değişik bir uygulamasıdır. Erken Osmanlı türbeleri içerisinde Bursa Yeşil Türbe sekizgen planı ve çini süslemeleri ile dikkati çeker. [xxvii]