Mimari 16yy | osmanlilar

XVI. yüzyıl Klasik Osmanlı mimarlığını Kanunî Sultan Süleyman’ın güçlü yöneticiliği ve Mimar Sinan’ın devletin gücünü tasarladığı yapılarla ortaya koyduğu bir dönem olarak değerlendirmek doğru olur.

İstanbul Yavuz Sultan Selim Camii (1522): Mimarı bilinmeyen bu yapı inşa alanında birçok problemi olmasına rağmen mimari açıdan önemli çözümler üretilmiştir. Caminin minarelerinin çok yüksek oluşu pencere alınlıklarındaki kaliteli çini süslemeleri, kalem işleri ve mermer, ahşap işlemeleri birbirine uyumlu desen özelliği gösterir. Yavuz Sultan Selim’in türbesi caminin yanındadır.[1]

[2] [3]

Mimar Sinan(1489-1588)

Kayseri bölgesinden Hıristiyan bir ailenin çocuğu olarak devşirilen Mimar Sinan, Acemioğlan olarak orduya alınmış ve burada önce marangozluk mesleğini öğrenmiştir. Kanuni Sultan Süleymanın seferlerine katılmış ve ordunun sefer sırasında sal inşasında çalışmıştır. Sadrazam Lütfü Paşa zamanında Hassa Mimar başı olmuş ve Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde bu görevi sürdürmüştür. [4]

Kendisini hem mimar hem de mühendis olarak tanıtan Mimar Sinan inşa ettiği yapıları yanı sıra tasarladığı suyolları ve köprüleri ile de bir mühendis olarak övülmüştür. Osmanlı Mimarisinin dünya mimarlık tarihine yaptığı katkı Mimar Sinan’ın geliştirdiği kubbe mimarisinde görülmektedir.[5]

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hassa Mimarbaşılığa getirilen Mimar Sinan’ın gücü ile birleşen geleneksel mimari birikim, imparatorluğun politik gücünü de yansıtacak yeni ve görkemli örneklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Sarayın sağladığı maddi güç ile imparatorluk kurumlarının sağladığı iş gücü ve olanaklarını organize eden Mimar Sinandevletin politik gücünü ve imparatorluğun yüceliğini anıtsal yapılarda ve büyük külliyelerde somutlaştırmıştır. Başkent İstanbul’da saray ve çevresi için inşa edilen yapılarda Klasik Dönem Osmanlı mimari üslubunu geliştiren Sinan bunu bir saray ve başkent üslubu, bir imparatorluk üslubuna dönüştürmüştür. [6]

Mimar Sinan sadece mimar olarak değerlendirilemez. Kent planlamacılığı, deseni kuvvetli bir sanatçı olması da önemli niteliklerdir. Mimar Sinan Osmanlı Mimarisinde her tür yapının plan, örtü sistemlerini araştıran, Rönesans sanatçılarının merkezi anıtsal kubbe örneklerini inceleyen ve her yapısında değişik uygulamalara yönelen mimarlık tarihinin en önemli dehaları arasındadır.[7]Tezkirelerde adı geçen 364 eser yaratmıştır.[8]

Mimar Sinan öncelikle büyük kubbe ve taşıyıcı sistemler üzerine denemeleri ile dikkat çeker. İlk eserlerinde İznik, Bursa, Edirne eserlerinin mekân uygulamalarına bağlı kalmıştır. Suriye Valisi Hüsrev Paşa için Halep’te inşa ettirdiği Hüsreviye Külliyesi (1536-1537) bilinen en erken tarihli Külliyesidir.Gebze’de Çoban Mustafa Paşa adına inşa ettiği Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesinin menzil külliyesi olarak planlanması önemlidir. Külliye; Cami, Medrese, Tekke, İmaret, Kütüphane, Kervansaray, türbe olarak bir bütün halinde planlanmış ve etrafı duvarla çevrilerek adeta koruma altına alınmıştır.[9]

İstanbul Haseki Hürrem Sultan Külliyesi (1539-1551): Mimar Sinan’ın İstanbul’da planladığı ve inşa ettiği ilk külliyedir. Kentin yoğun dokusu içinde inşa edilen külliye tek kubbeli camisi, medrese, mektep, imareti ve darüşşifa, çeşme yapıları ile bu yoğun dokudan dolayı dağınık yerleşim gösterir. Külliyeye bağlı inşa edilen dükkânlar günümüze gelmemiştir. Darüşşifa Külliyenin en önemli yapısıdır.[10]

İstanbul Şehzade Mehmet Külliyesi (1544-1548): Kentin en önemli yolu üzerine inşa edilen külliyede cami, medrese tabhane, kervansaray, imaret, mektep, türbe olarak inşa edilen külliye yapıları simetrik düzenleme ile yerleştirilmiştir. Kesişen iki yolun köşe arasına paralel iki eksen üzerine yapıları oturtmuştur. Külliye Bizans döneminden günümüze gelen önemli bir su tesisi (Valens) Bozdoğan su kemeri ile bitişiktir.[11]Mimar Sinan’ın çıraklık eserimdir dediği Şehzade Camii (1544-1548)’nin dört serbest destek üzerine oturan merkezî kubbesi, dört yarım kubbeyle desteklemiştir. [12]

[13] [14]

İstanbul Süleymaniye Külliyesi (1557): Süleymaniye Külliyesi XVI. Yüzyılın İstanbul’da en önemli mimari eseri olan Külliye yedi yılda 1557’de tamamlanmıştır. Mimar Sinan cami ve Külliyenin diğer yapıları için hem kent dokusu hem yapılar açısından önemli uygulamalar gerçekleştirmiştir. Süleymaniye Camisi büyük ölçekli merkezi kubbenin iki yarım kubbe ile desteklendiği ve kubbe yüksekliğinin (53m) dengeli düzenlediği İstanbul’da Ayasofya’dan sonra gelen en büyük kubbeye sahip olarak Mimar Sinan’ın “kalfalık eserim” dediği bir yapıdır. Süleymaniye Camisi oran, denge, ritim açısından klasik dönemin kubbe mimarisinin en anıtsal örneğidir. Caminin önündeki revaklı şadırvanlı avlu oran açısından cami ile bütünlük gösterir.[15]

[16] [17]

Fatih külliyesinden sonra sahip olduğu medreselerde dönemin en büyük eğitim kurumu olan Süleymaniye on sekiz ayrı binası ile cami merkezli olarak kentin en önemli yükseltisinde Haliç’e göre yönelen yapı terasları ile yer alır. Külliye, cami, Medreseler, Darüşşifa, Bimarhane, İmaret, Tabhane, türbeler, hamam, Dükkânlar, Tiryaki çarşısı ve ahırlar olarak planlanmıştır. Mihrap duvarında son derece kaliteli İznik üretimi çini süslemeler mevcuttur.[18]

Edirne Selimiye Külliyesi (1569-1575): Merkez yapısı cami olan külliye, medreseler, dükkânlar, mektep ve kervansaray olarak planlanmıştır. Edirne Selimiye Külliye yapılarını Mimar Sinan değişik seviyede kotlara oturtarak caminin anıtsallığını vurgulamıştır. Edirne Selimiye Camisi için ustalık eserim diyen Mimar Sinan bu yapıların inşası sırasında 80 yaşındadır. [19]

Osmanlı ve Türk mimarisinin ulaştığı en üst seviye olarak kabul edilen, 2011 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan Mimar Sinan’ın Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi(1569-1574) kubbeli mekân gelişiminin ulaştığı en üst aşama olarak kabul edilir. Sinan’ın ustalık eserimdir dediği Selimiye Camii’nde merkezî kubbe sekiz serbest destek üzerine oturmaktadır. [20]

Selimiye Camisi mimari özellikleri dışında mono blok taş minberinin işçiliği, mihrap yönü duvarları, minberinin arkası ve külahı, alt kat pencere alınlıkları XVI yüzyıl çini sanatının bir daha rastlanmayacak kalitedeki örneklerini sergiler. Sol köşede dört sütun üzerine oturan hünkâr mahfilinin çinileri zengin kompozisyonu ile göze çarpar.[21]

[22] [23]

Klasik Dönem Osmanlı Mimarisinde Cami Dışındaki Yapı Örnekleri

Osmanlı mimarisinde hem ulaşım, hem askeri, hem ticari önemi olan köprüler ayaklar üzerine, kemer gözlü olarak taş malzemeden inşa edilen anıtsal yapılardır. Mimar Sinan’ın Edirne Kanuni Sultan Süleyman (1553-1554), Lüleburgaz Sokollu Köprüleri günümüze ulaşan örnekleridir.

Devletin en önemli yönetim yapısı olan Topkapı Sarayı’nın inşası fetihten hemen sonra başladı. Fatih Döneminde inşa edilen en eski yapı Çinili Köşk olup zaman içinde sürekli eklemelerle günümüzdeki yapılar topluluğu oluştu. 1475-1479 yılları arasında Saray-ı Cedit adı ile başlayan saray inşası, I. Kapı Bab-ı Hümayun ve I. Avlu Alay meydanı, II. Kapı Babüsselam, III. Avlu Enderun, IV. Avlu ve sahile bakan yamaçlara Hasbahçeler (Padişah mülkü olan sarayın bahçeleri) olarak ana hatları ile tanımlanabilir. Topkapı Sarayı mutfakları Mimar Sinan’ın inşasıdır.[24]

İstanbul’da günümüze gelen bir diğer önemli yapı Sultanahmet’teki İbrahim Paşa sarayıdır.Sadrazam İbrahim Paşa konutu elçilerin kabulü ve bayram, şehzade sünnet eğlencelerini padişahın seyretmesi için kullanılan bir yapıdır. Günümüze ancak plan ve mekânları değişerek gelmiştir.[25]

Dipnotlar

[1] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi

[2]http://www.flickr.com/photos/acizane/4382837809/

[3]http://www.hayalleme.com/yavuz-sultan-selim-turbesi/

[4] Kültür Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[5] Kültür Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[6] Kültür Tarihi, Anadolu Üniversitesi

[7] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi

[8] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi

[9] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi

[10] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi

[11] Anadolu Uygarlıkları, Anadolu Üniversitesi