Çeşme Faciası

Akdeniz Rus donanmasına karşı harekete memur olan Kapdan-ı-Derya Hüsameddin Paşa’nın idaresindeki Osmanlı donanmasının 20-25 parça kadar tuttuğu anlaşılmaktadır. Hüsameddin Paşa Türk donanmasının yarısını Sakız vesair adalardan icap edenlere bıraktıktan sonra on gemiyle Mora’ya hareket edip Anabolu kalesine dört gemiyle asker ve mühimmat taşırken diğer altı Osmanlı gemisi Rus hizmetindeki İngiliz amiralinin taarruzuna uğramış, bu karşılaşmada Osmanlı gemilerinin beşi kaçmışsa da «Kapudane» gemisine kumanda eden ve bir müddet sonra «Gazi Hasan Paşa» ismiyle Derya-Kaptanlığa yükselen en büyük Türk denizcilerinden Cezayirli Hasan Bey yalnız kendi gemisiyle harbe devam edip düşmanlarını bile hayran eden bir kahramanlıkla çarpıştıktan ve Rusların bir «Üç anbarlı» sını batırdıktan sonra Anabolu kalesine çekilmiştir.

​

Hasan Bey Osmanlı filosuna iltihak ettikten sonra düşmanın derhal takibini istemişse de Hüsameddin Paşa Rusların iaşe buhranına uğradıklarından ve kendisinin adalarda bırakmış olduğu gemilerle birleşmek lüzumundan bahsederek bu haklı teklifi kabul etmemiştir.

​

O sırada kara ordusunun ileri hareketi süratle inkişaf etmekte olduğu için, Mora’ya çıkarılmış olan Rus kuvvetleri asi Rumları en gerekli anda yalnız bırakıp gemilerine çekilmişti.  Osmanlı donanması Ruslarla tekrar karşılaşmıştır. Düşman donanması üç filodan mürekkeptir. Buna karşı sahil tahkimatına dayanarak hilali bir vaziyet alan Türk donanmasının 6 Temmuz günü giriştiği muharebe dört saat sürmüş ve işte o sırada amiral Elphinston’un gemisi Cezayirli-Hasan Bey’in kumandasındaki Osmanlı kapudanesine yanaşmış, çok şiddetli bir güverte harbi olurken zor vaziyette kalan düşman kumandanı Türk gemisini yakmaya teşebbüs etmişse de iki gemi birden infilak etmiş, Türk gemisinden Hasan Bey’le bir kaç zabit denize atılarak güçlükle kurtulabilmişlerdir.

​

Meşhur Çeşme faciası, Türk üstünlüğüyle nihayet bulan işte bu muharebe üzerine Riyale kumandanı Cafer Bey’in yaptığı yanlış bir hareketin neticesidir; Yangının kendi gemilerine sirayetinden korkan Cafer Bey filosunu kaldırıp Cezayirli Hasan Bey’in itirazına rağmen Çeşme limanına iltica etmiş ve onun bu hatası diğer Osmanlı gemilerinin de aynı limana dolmasıyla neticelenmiştir. Tabiî bu suretle Osmanlı donanması düşman için kolayca yakılabilecek toplu bir hedef teşkil etmiş demektir. Böyle bir fırsattan istifade etmekte pek tabiî olarak kusur etmeyen amiralin bir İngiliz subayı kumandasında ve gece karanlığında iki «ateş gemisi» sevk ettiğinden bahsedilir. Bu iki geminin iltica için gelmekte olduğuna hükmeden bazı Osmanlı kaptanları atılan kundaklar Çeşme limanını dolduran Türk gemilerinde hemen yangın çıkarıp müthiş infilaklara sebep olmuş, infilak sesleri ta Atina’da bile duyulmuş gerek bu yüzden gerek düşman gemilerinin bombardımanından Çeşme kasabasıyla kalesi yanıp yıkılmış ve Osmanlı donanmasından sağlam kurtulan tek bir büyük gemi de düşman eline geçmiştir. Bu facia üzerine Hüsameddin Paşa azledilmiştir.

​

Düşman bu unutulmaz muvaffakiyeti üzerine İngiliz amiralin Rus başkumandanına Çanakkale boğazının derhal zorlanmasını teklif ettiğinden bahsedilir. İstanbul’un büyük bir tehlike geçirmiş olduğundan bahsedilirse de zayiata uğramış yirmi küsur düşman gemisinin o haliyle Osmanlı payitahtını ele geçirmeye muvaffak olamayacağı ve hatta boğazdan içeri girmekle adeta bir şişe içine girmiş olacağı da unutulmamalıdır. İşte bundan dolayı Çeşme faciası düşman donanmasının yalnız Limni adasını altmış gün muhasara etmesiyle neticelenmiş ve gene o sırada İstanbul hükümeti Çanakkale Boğazını büyük bir süratle tahkim ettirmiştir. Çanakkale tahkimatında bilhassa Baron de Tott’un uzmanlığından çok istifade edilmiştir. Çeşme vakıası İngiliz amiralin eseri olduğu halde Rus başkumandanı Rusya’da büyük bir deniz kahramanı sayılmış, o tarihten itibaren «Tschesmeskji=Çeşmeli» lakabıyla anılmaya başlamıştır.

​